УкучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер_д‰ эш т™рл‰ре
Чистай ш‰k‰ре МББУ”Гимназия№2”неS татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысыЕ.М.ЦыганованыS чыгышы
Б_генге к™нд‰ галимн‰р тарафыннан т‰къдим ителг‰н k‰м гам‰лг‰ кертелг‰н коммуникатив компетенция т™п методларныS берсе булып тора. Х‰зер телг‰ ™йр‰т_неS т™п максаты итеп укучыларда коммуникатив компетенция, ягъни аралашу осталыгы булдыру билгел‰н‰. Аралашу осталыгына ия булу ™чен, укучылар белемн‰рне гам‰ли _зл‰штерерг‰, халыкныS милли-м‰д‰ни _зенч‰лекл‰рен k‰м с™йл‰м этикеты _рн‰кл‰рен ист‰ тотып, телд‰н яки язмача аралаша белерг‰, с™йл‰мне логик яктан эзлекле итеп оештыра алырга, ‰Sг‰м‰ барышында тел “кытлыгын” GиSеп чыгарга, м‰гъл_матны с‰нгатле итеп бир‰ белерг‰ тиешл‰р. Аралашу осталыгына ия булу ™чен, халыкныS миллли казанышларын, тарихын, ‰д‰биятын, с‰нгатен, м‰д‰ниятын д‰ белерг‰ тиешл‰р.
Гимназия укытучылары укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер_ ™стенд‰ к_п кен‰ эш башкаралар, ч™нки тел k‰м ‰д‰бият д‰ресл‰ренд‰ аралашуга ™йр‰н_ беренче урында тора. €д‰бият д‰ресл‰ренд‰ этнокультур компонентлар кулланып эшл‰_ д‰ укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер_г‰ зур ™т‰ргеч булып тора.
Д‰рест‰н тыш уку д‰ресл‰рен без якташ язучыларыбыз k‰м шагыйрьл‰ребез иGатына багышларга тырышабыз. Бу д‰ресл‰рд‰ укучылар бел‰н авторларныS т‰рGем‰и х‰лл‰рен, ‰с‰рл‰рен ™йр‰н‰без, шул ‰с‰рл‰рг‰ рецензия-б‰ял‰м‰л‰р, отзывлар язабыз.
Fирле язучыбыз k‰м шагыйр‰без Е.Ф.СидорованыS “Яшьлекне сагыну” хик‰ясен укыганнан соS, укучыларга рецензия-б‰ял‰м‰ язарга т‰къдим ителде. Алар берсенн‰н-берсе матур б‰ял‰м‰л‰р яздылар. 9нчы сыйныф укучысы Ш‰йхетдинова Г™лсин‰неS б‰ял‰м‰сенн‰н ™зекне сезг‰ д‰ т‰къдим ит‰м.
“ К_Sел д™ньясы! Никад‰р ‰д‰би ‰с‰рл‰рнеS _з‰генд‰ тора ул. Кайбер авторлар к_Sел д™ньясын ярсу диSгезг‰, кайберл‰ре тыныч, салмак агымсуга, ‰ кайберл‰ре Gил-давылга тиSли. Л‰кин, kич т‰ икел‰нмич‰ ‰йтерг‰ була, Чирмеш‰н елгасы буйларында туып-_ск‰н Е.Ф.Сидорова кебек бу т™шенч‰не тир‰н k‰м м‰гън‰ле итеп ачып бир_ч‰л‰р бик сир‰ктер. Бу ягы бел‰н мин аны €мирхан ага Еники кебек ‰дипл‰ребезг‰ тиSл‰с‰м д‰, бер д‰ ялгыш булмас. Елизавета ФедоровнаныS кайсы гына хик‰сен‰ тукталсаS да, хис-кичерешл‰р д™ньясына чумасыS, берничек т‰ битараф калып булмый.
“Яшьлекне сагыну” хик‰ясе-шуларныS берсе. Монда хик‰ял‰_ автор авызыннан бирел‰. Вакыйга туганнарныS G‰йге матур бер к™нне очрашулары бел‰н башланып кит‰. Хик‰яд‰ гаил‰д‰ге иS ™лк‰н, иS ихтирамлы, кече к_Sелле кешег‰-‰биг‰ зур урын бирел‰. €би, олы яшьт‰ булса да, k‰рберсен‰ ярд‰мче д‰, киS‰шче д‰, серд‰ш т‰. Р‰химсез нужа тарафыннан к_пме ген‰ эз‰рлекл‰нс‰ д‰, тыныч, сабыр, тырыш булып кала. Кул k™н‰рл‰ренн‰н тыш, ул шигърият бел‰н д‰ кызыксына. ШуSа да ул гаил‰д‰ кадер-х™рм‰тнеS иS зурысына лаек кеше. Тир‰-к_ршел‰ре д‰, гомум‰н барлык авылдашлары да аны зурлыйлар, х™рм‰т ит‰л‰р.
Хик‰яд‰ табигать к_ренешл‰ре д‰ мул итеп, матур итеп сур‰тл‰нг‰н. Автор G‰йге табигатьне бик матур итеп к_рс‰тк‰н, ‰ бу юкка гына т_гел. Белг‰небезч‰, G‰й к™не k‰ркем шат, k‰ркем ягымлы, k‰ркем д‰ртле, ‰йл‰н‰-тир‰д‰ге k‰рн‰рс‰ _зенч‰ бик матур, бик г_з‰л, бик купшы...
Хик‰яд‰ сур‰тл‰нг‰н вакыйгалар табигать к_ренешл‰ре бел‰н б‰йл‰неп бирелг‰н.
Кунакларны озатканнан соS, автор яSадан яшьлеген‰ ‰йл‰неп кайта: яшьлек сукмакларыннан с™йг‰н яры бел‰н в‰гъд‰л‰шк‰н ‰р‰м‰ аланнарына, Gил‰кле аланнарга юл ала k‰м, _зе д‰ сизм‰ст‰н, моSлы итеп к™йли башлый.
Д™рест‰н д‰, гомерл‰р узган саен, кеше Gырга-моSга, хиск‰ тир‰нр‰к бирел‰ торгандыр, ч™нки ул яшьлеген сагына бит k‰м кешенеS, сизм‰ст‰н, к_зл‰ре яшьк‰ чылана.
К_зл‰р-к_Sел к™згесе, дил‰р. Е.Сидорова “Яшьлекне сагыну” хик‰ясенд‰ исемен‰ салынган к_Sел д™ньсыныS матурлыгын, рухи хал‰тне, н‰сел чылбыры арсындагы тир‰н м‰х‰бб‰т д‰рьясын k‰ркем аSлый алырлык, _зе аша уздырып тоемларлык итеп ача алган.
2001нче елда язылган бу хик‰я, минем уйлавымча, б_ген д‰, ирт‰г‰ д‰, кил‰ч‰кт‰ д‰ яратып укылыр, ч™нки ‰с‰рнеS м‰гън‰се тир‰н. Биред‰ге фикер тир‰нлеге к_Sелг‰ хуш кил‰. ШуSа да хик‰яне укый башласаS, аерыла алмыйсыS. Озын гомер телим мин сиSа, “Яшьлекне сагыну” хик‰ясе”.
Программа буенча _телг‰н ‰с‰рл‰рд‰н соS, укучылар отзывларын шигъри формада да язалар. Мондый эш т™рл‰ре шулай ук укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен камилл‰штер‰, укучылар _зл‰ренеS фикерл‰рен матур итеп рифмаларга салалар. Сафина ЛандышныS Ф.€мирханныS”Коба픉с‰рен‰ карата язылган отзывы-шундый эшл‰рнеS берсе.
Казан диг‰н зур калада
Фатих €мирхан туа.
“М™х‰мм‰дия”д‰ белем алып,
Самарага юл ала.
Татар телен яхшы бел‰,
Рус телен д‰ ™йр‰н‰,
Халыкка аS таратырга,
Кулына кал‰м ала.
М‰кал‰, хик‰ял‰ре
Газеталарда басыла.
€с‰рл‰ре бер-бер артлы
Д™ньяга туып тора.
Гасыр башы...13нче елда
“Корбан” ‰с‰ре туа.
Б_генгесе к™нд‰ д‰
Бик яратып укыла.
Хик‰яд‰ б‰тил‰рг‰
Шактый урын бирел‰.
Сабый баланыS да ул
К_Sелен‰ бик хуш кил‰.
Б‰тил‰рнеS матурлыгы-
К_Sелл‰р хозурлыгы.
Арада шуларныS берсе
Кап-кара б™др‰ йонлы.
МалайныS аны с™ясе,
Ирк‰лисе бик кил‰.
Б‰ти ис‰ бик куркак,
Аннан качасы кил‰.
(Бернич‰ строфасы кыскартылды)
Бу ‰с‰рд‰ малайныS
Хаксызлыгы к_рен‰.
Яраткан ‰ти-‰нисенеS
Хыялларын Gимер‰.
ХуGа малай _з тел‰ге,
^зе турында уйлый.
АныS б™тен хаксызлыгы
Минн‰н Gаваплар сорый.
(Бернич‰ строфасы кыскартылды).
€нил‰рне р‰нGетерг‰
БеркемнеS д‰ хакы юк.
€с‰рд‰ге малайныS да
^пк‰л‰рг‰ урыны юк.
Мин бер д‰ хупламыймын.
Инде начар гад‰тл‰ре
Т™з‰лер дип уйлыймын.
Язучыбыз Фатих ага
Кешел‰рг‰ ышанган.
Намуслылык сыйфатларын
Изге диеп санаган.
Яшьлек _т‰, картлык Gит‰,
Чир кит‰, гад‰т кала.
Яхшы, намуслы кешел‰р
ОGмахка таба бара.
ГимназиябезнеS к_п кен‰ укучылары _зл‰рен кал‰мд‰ д‰ сынап карыйлар. АларныS тир‰н эчт‰лекле шигырьл‰ре, хик‰ял‰ре “Чистай х‰б‰рл‰ре” газетасында гына т_гел, “Сабантуй”, “К™меш кыSгырау”, “Ялкын” битл‰ренд‰ д‰ басылып тора. Бу шигырьл‰р конкурсларда да призлы урыннарны яулап тоалар. Бу т™р эш, kичшиксез, балаларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер‰.
Б‰йл‰нешле с™йл‰м _стер_ д‰ресл‰ре укучыны м™ст‰кыйль фикерл‰рг‰, _зенеS фикерл‰рен телд‰н яки язма р‰вешт‰ матур итеп ‰йтеп бирерг‰ ™йр‰т‰. Мондый эш т™ре, kичшиксез, укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер‰. Гимназия укучыларыбызныS к_п кен‰ сочинениел‰ре муниципаль k‰м республика к_л‰менд‰ _тк‰релг‰н иGади эшл‰р конкурсларында призлы урыннарны k‰рдаим яулап торалар. Шулар арасыннан 11нче сыйныф укучылары Ишм™х‰мм‰това ЛилиянеS, Гафурова Л‰йс‰ннеS, 10нчы сыйныф укучылары Есина ДарьяныS, Шамазова ЛилиянеS, 8а сыйныфы укучылары Ф‰тхетдинова ИльвинаныS, Сибгатуллина Мил‰_ш‰неS, 6б сыйныфы укучылары СабирGанова ЭмилиянеS, Корюкина ТаняныS, 5нче сыйныф укучысы Хикм‰туллина АлсуныS эшл‰ре GиS_чел‰р дип табылды.
Укучылар бел‰н китаплар турында с™йл‰шк‰нн‰н соS, “ИS якын дускаем, серд‰шем ул-китап” диг‰н сочинение язылды.. Гыйльманова К‰рим‰неS сочинениесенн‰н ™зекл‰р т‰къдим ит‰м. УкучыныS бу эше Республика “Ялкын” балалар журналы _тк‰рг‰н сочинениел‰р конкурсында I урынга лаек булды.
Синд‰-шатлык GиSеллеге,
Кайгылар авырлыгы.
Ата-бабам батырлыгы,
Аналар сабырлыгы.
З.Насыйбуллин.
Китаплар... Кемн‰р ген‰ алардан рухи л‰зз‰т алмаган, кайсы б™ек шагыйрь аларга дан Gырламаган. Олы кеше д‰, кайгы-х‰ср‰т баскан карт кеше д‰ китаптан Gанына юаныч эзли, яшь кеше китапны серд‰ш ит‰, сабый бала да меS д‰ бер соравына китаптан Gавап эзли.
Китап-кешенеS гомере буена аерылгысыз юлдашы.Нич‰м‰-нич‰ гасырлардан бирле д‰ртл‰рг‰-д‰рман, к_Sел сырхауларына шифа булып, зиkенн‰рне сугара-сугара “ашлап” кил‰ китап.(...)
Китап-кеше акылыныS Gимеше. Ул ад‰м балаларынберсен икенчесен‰ куша, халыклар бел‰н халыкларны табыштыра, буыннар бел‰н буыннарны кавыштыра. Х‰тта бер б™ек чор бел‰н икенчесе арасында олы к_пер сала, кешелек тарихыныS ™зелмич‰ к_ч‰ баруын т‰эмин ит‰. ШуSа да китапны элек-элект‰н олылаганнар, аSа табынганнар.(...)
Язучыларыбыз, шагыйрьл‰ребез нинди ген‰ китаплар бастырмыйлар! Кайсыларын кат-кат укып чыксаS да, укыйсы гына килеп тора. €, кызганычка каршы, безнеS буын китап укырга бик яратмый, ч™нки без-зур _зг‰решл‰р заманы яшьл‰ре. Китапларны телевизор, DVD, компьютер алмаштыра. € анда... Без шулар арасында. Бу ямьсез к_ренешл‰рг‰ каршы торырга уйлап та карамыйбыз, ‰йтерсеS л‰ , бу х‰лл‰рне к_рмибез. €хлагыбыз бозылган, эш яратмаган, матурлыкны тудырырга т_гел, к_рерг‰ д‰, аSларга да тел‰м‰г‰н яшьл‰р _с‰без. Идеалсыз, югалган буын без. Бу –минем ™чен бик авыр к_ренеш. Мен‰ шундый авыр минутларда кулыма китап алам, аныS битл‰ренн‰н ™мет кабызырлык с_зл‰р эзлим мин. (...)
Ф.€мирхан, Ш.Камал, €.Еники кебек язучыларыбызныS ‰с‰рл‰ре сокландыра мине. (...)
Укыган китаплар шактый гына... Тик аларныS барысы турында да язып бетереп булмый. Китаплардагы геройлар-минем дусларым. Китап укыганда,мин алар бел‰н берг‰ кайгырам, алар бел‰н берг‰ шатланам, алар бел‰н серл‰ремне уртаклашам. Дим‰к, иS якын дускае, серд‰шем ул-китап. (...)
“ Китап-бакча, андагы язулар-шул бакчаныS г™лл‰ре”,- диг‰н К.Насыйри.
Кем укымый, шул берн‰рс‰ турында да уйламый. Белем алуныS иS яхшы юлы-уку.
Китап-белем чишм‰се. Китап бер буынныS икенче буынга рухи васыяте, гомерне‰ соSгы чиген‰ Gитк‰н аксакалныS яSа гына яши башлаган кешег‰ киS‰ше. Х.ШабановныS “Анам с_зл‰ре” шигыре моSа бер мисал:
Китап-киS‰шчеS синеS,
ДустыS, ярд‰мчеS синеS.
Ул х™рм‰тк‰ бик хаклы,
Х™рм‰тл‰ син китапны.
Россия Федерациясе k‰м Татарстан РеспубликасыныS атказанган м‰д‰ният хезм‰тк‰ре, Татарстан журналистларыныS Х.Ямашев исеменд‰ге б_л‰ге иясе, якташыбыз Кояш апа ТимбикованыS Gыр кебек моSлы, тормышчан ‰с‰рл‰рен укыганнан соS, проект яклау д‰ресе _тк‰рдек. Бу д‰реск‰ без аныS “Дулкын баласы” повестен алдык. Д‰рест‰ балалар т™ркемн‰рг‰ б_ленеп эшл‰дел‰р. Мондый д‰ресл‰рд‰ укучыларныS, jичшиксез, коммуникатив компетенциял‰ре _с‰, ч™нки укучылар _зл‰ре чыгышлар ‰зерлил‰р, k‰рбер т™ркем _зенеS фикерен ‰йт‰. Бу эш параллель р‰вешт‰ алып барыла. Повестьта к_т‰релг‰н проблема буенча ‰зерл‰нг‰н бер т™ркемнеS чыгышы т_б‰нд‰геч‰:
“Повестьта к_т‰релг‰н проблема гаять зур k‰м актуаль. Т™п проблема кырым татарларыныS гына язмышы т_гел, гом_м‰н, халыклар язмышы дип уйлый безнеS т™ркем. €йе, Сабрия Р‰шидованыS фаGигале язмышы тетр‰ндер‰. Ул гына да т_гел ‰ле, СабриянеS апасы М™слим‰неS язмышы, сугыштан бер кулсыз кайткан ‰тисенеS язмышы, ‰нисенеS язмышы-болар барысы да фаGига. Бу гаил‰г‰ туган якларында, туган Gирл‰ренд‰ яш‰рг‰ м™мкин т_гел, д™реср‰ге, м™мкинлек бирмил‰р. Монда иле ™чен, Ватаны ™чен, халкы ™чен кан койган кешег‰ д‰ сан юк.
€с‰рнеS т™п проблемасы-СССР дип аталган империяд‰ милл‰тл‰р язмышы дип ‰йтс‰к т‰, ялгыш булмас дип уйлыйбыз без”.
€йтелг‰нн‰рд‰н чыгып, т_б‰нд‰ге н‰тиG‰л‰рг‰ килерг‰ м™мкин: укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер_ ™чен, эшне эзлекле k‰м системалы р‰вешт‰ алып барырга кир‰к. ИS м™kиме: k‰р укытучы д‰ресл‰рд‰ методик осталыгын k‰м иGади активлыгын арттыруга омтылса, коммуникатив биремн‰рд‰н м™мкин кад‰р к_бр‰к файдаланса, телне аралашу чарасы буларак ™йр‰т_д‰ уSышка иреш‰ алырбыз, укучыларыбыз, kичшиксез, _зл‰ренеS фикерл‰рен д™рес k‰м матур итеп ‰йт‰ белерг‰ ™йр‰нерл‰р, аларныS коммуникатив компетенциял‰ре югары д‰р‰G‰д‰ булыр.
15
Чистай ш‰k‰ре МББУ”Гимназия№2”неS татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысыЕ.М.ЦыганованыS чыгышы
Б_генге к™нд‰ галимн‰р тарафыннан т‰къдим ителг‰н k‰м гам‰лг‰ кертелг‰н коммуникатив компетенция т™п методларныS берсе булып тора. Х‰зер телг‰ ™йр‰т_неS т™п максаты итеп укучыларда коммуникатив компетенция, ягъни аралашу осталыгы булдыру билгел‰н‰. Аралашу осталыгына ия булу ™чен, укучылар белемн‰рне гам‰ли _зл‰штерерг‰, халыкныS милли-м‰д‰ни _зенч‰лекл‰рен k‰м с™йл‰м этикеты _рн‰кл‰рен ист‰ тотып, телд‰н яки язмача аралаша белерг‰, с™йл‰мне логик яктан эзлекле итеп оештыра алырга, ‰Sг‰м‰ барышында тел “кытлыгын” GиSеп чыгарга, м‰гъл_матны с‰нгатле итеп бир‰ белерг‰ тиешл‰р. Аралашу осталыгына ия булу ™чен, халыкныS миллли казанышларын, тарихын, ‰д‰биятын, с‰нгатен, м‰д‰ниятын д‰ белерг‰ тиешл‰р.
Гимназия укытучылары укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер_ ™стенд‰ к_п кен‰ эш башкаралар, ч™нки тел k‰м ‰д‰бият д‰ресл‰ренд‰ аралашуга ™йр‰н_ беренче урында тора. €д‰бият д‰ресл‰ренд‰ этнокультур компонентлар кулланып эшл‰_ д‰ укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер_г‰ зур ™т‰ргеч булып тора.
Д‰рест‰н тыш уку д‰ресл‰рен без якташ язучыларыбыз k‰м шагыйрьл‰ребез иGатына багышларга тырышабыз. Бу д‰ресл‰рд‰ укучылар бел‰н авторларныS т‰рGем‰и х‰лл‰рен, ‰с‰рл‰рен ™йр‰н‰без, шул ‰с‰рл‰рг‰ рецензия-б‰ял‰м‰л‰р, отзывлар язабыз.
Fирле язучыбыз k‰м шагыйр‰без Е.Ф.СидорованыS “Яшьлекне сагыну” хик‰ясен укыганнан соS, укучыларга рецензия-б‰ял‰м‰ язарга т‰къдим ителде. Алар берсенн‰н-берсе матур б‰ял‰м‰л‰р яздылар. 9нчы сыйныф укучысы Ш‰йхетдинова Г™лсин‰неS б‰ял‰м‰сенн‰н ™зекне сезг‰ д‰ т‰къдим ит‰м.
“ К_Sел д™ньясы! Никад‰р ‰д‰би ‰с‰рл‰рнеS _з‰генд‰ тора ул. Кайбер авторлар к_Sел д™ньясын ярсу диSгезг‰, кайберл‰ре тыныч, салмак агымсуга, ‰ кайберл‰ре Gил-давылга тиSли. Л‰кин, kич т‰ икел‰нмич‰ ‰йтерг‰ була, Чирмеш‰н елгасы буйларында туып-_ск‰н Е.Ф.Сидорова кебек бу т™шенч‰не тир‰н k‰м м‰гън‰ле итеп ачып бир_ч‰л‰р бик сир‰ктер. Бу ягы бел‰н мин аны €мирхан ага Еники кебек ‰дипл‰ребезг‰ тиSл‰с‰м д‰, бер д‰ ялгыш булмас. Елизавета ФедоровнаныS кайсы гына хик‰сен‰ тукталсаS да, хис-кичерешл‰р д™ньясына чумасыS, берничек т‰ битараф калып булмый.
“Яшьлекне сагыну” хик‰ясе-шуларныS берсе. Монда хик‰ял‰_ автор авызыннан бирел‰. Вакыйга туганнарныS G‰йге матур бер к™нне очрашулары бел‰н башланып кит‰. Хик‰яд‰ гаил‰д‰ге иS ™лк‰н, иS ихтирамлы, кече к_Sелле кешег‰-‰биг‰ зур урын бирел‰. €би, олы яшьт‰ булса да, k‰рберсен‰ ярд‰мче д‰, киS‰шче д‰, серд‰ш т‰. Р‰химсез нужа тарафыннан к_пме ген‰ эз‰рлекл‰нс‰ д‰, тыныч, сабыр, тырыш булып кала. Кул k™н‰рл‰ренн‰н тыш, ул шигърият бел‰н д‰ кызыксына. ШуSа да ул гаил‰д‰ кадер-х™рм‰тнеS иS зурысына лаек кеше. Тир‰-к_ршел‰ре д‰, гомум‰н барлык авылдашлары да аны зурлыйлар, х™рм‰т ит‰л‰р.
Хик‰яд‰ табигать к_ренешл‰ре д‰ мул итеп, матур итеп сур‰тл‰нг‰н. Автор G‰йге табигатьне бик матур итеп к_рс‰тк‰н, ‰ бу юкка гына т_гел. Белг‰небезч‰, G‰й к™не k‰ркем шат, k‰ркем ягымлы, k‰ркем д‰ртле, ‰йл‰н‰-тир‰д‰ге k‰рн‰рс‰ _зенч‰ бик матур, бик г_з‰л, бик купшы...
Хик‰яд‰ сур‰тл‰нг‰н вакыйгалар табигать к_ренешл‰ре бел‰н б‰йл‰неп бирелг‰н.
Кунакларны озатканнан соS, автор яSадан яшьлеген‰ ‰йл‰неп кайта: яшьлек сукмакларыннан с™йг‰н яры бел‰н в‰гъд‰л‰шк‰н ‰р‰м‰ аланнарына, Gил‰кле аланнарга юл ала k‰м, _зе д‰ сизм‰ст‰н, моSлы итеп к™йли башлый.
Д™рест‰н д‰, гомерл‰р узган саен, кеше Gырга-моSга, хиск‰ тир‰нр‰к бирел‰ торгандыр, ч™нки ул яшьлеген сагына бит k‰м кешенеS, сизм‰ст‰н, к_зл‰ре яшьк‰ чылана.
К_зл‰р-к_Sел к™згесе, дил‰р. Е.Сидорова “Яшьлекне сагыну” хик‰ясенд‰ исемен‰ салынган к_Sел д™ньсыныS матурлыгын, рухи хал‰тне, н‰сел чылбыры арсындагы тир‰н м‰х‰бб‰т д‰рьясын k‰ркем аSлый алырлык, _зе аша уздырып тоемларлык итеп ача алган.
2001нче елда язылган бу хик‰я, минем уйлавымча, б_ген д‰, ирт‰г‰ д‰, кил‰ч‰кт‰ д‰ яратып укылыр, ч™нки ‰с‰рнеS м‰гън‰се тир‰н. Биред‰ге фикер тир‰нлеге к_Sелг‰ хуш кил‰. ШуSа да хик‰яне укый башласаS, аерыла алмыйсыS. Озын гомер телим мин сиSа, “Яшьлекне сагыну” хик‰ясе”.
Программа буенча _телг‰н ‰с‰рл‰рд‰н соS, укучылар отзывларын шигъри формада да язалар. Мондый эш т™рл‰ре шулай ук укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен камилл‰штер‰, укучылар _зл‰ренеS фикерл‰рен матур итеп рифмаларга салалар. Сафина ЛандышныS Ф.€мирханныS”Коба픉с‰рен‰ карата язылган отзывы-шундый эшл‰рнеS берсе.
Казан диг‰н зур калада
Фатих €мирхан туа.
“М™х‰мм‰дия”д‰ белем алып,
Самарага юл ала.
Татар телен яхшы бел‰,
Рус телен д‰ ™йр‰н‰,
Халыкка аS таратырга,
Кулына кал‰м ала.
М‰кал‰, хик‰ял‰ре
Газеталарда басыла.
€с‰рл‰ре бер-бер артлы
Д™ньяга туып тора.
Гасыр башы...13нче елда
“Корбан” ‰с‰ре туа.
Б_генгесе к™нд‰ д‰
Бик яратып укыла.
Хик‰яд‰ б‰тил‰рг‰
Шактый урын бирел‰.
Сабый баланыS да ул
К_Sелен‰ бик хуш кил‰.
Б‰тил‰рнеS матурлыгы-
К_Sелл‰р хозурлыгы.
Арада шуларныS берсе
Кап-кара б™др‰ йонлы.
МалайныS аны с™ясе,
Ирк‰лисе бик кил‰.
Б‰ти ис‰ бик куркак,
Аннан качасы кил‰.
(Бернич‰ строфасы кыскартылды)
Бу ‰с‰рд‰ малайныS
Хаксызлыгы к_рен‰.
Яраткан ‰ти-‰нисенеS
Хыялларын Gимер‰.
ХуGа малай _з тел‰ге,
^зе турында уйлый.
АныS б™тен хаксызлыгы
Минн‰н Gаваплар сорый.
(Бернич‰ строфасы кыскартылды).
€нил‰рне р‰нGетерг‰
БеркемнеS д‰ хакы юк.
€с‰рд‰ге малайныS да
^пк‰л‰рг‰ урыны юк.
Мин бер д‰ хупламыймын.
Инде начар гад‰тл‰ре
Т™з‰лер дип уйлыймын.
Язучыбыз Фатих ага
Кешел‰рг‰ ышанган.
Намуслылык сыйфатларын
Изге диеп санаган.
Яшьлек _т‰, картлык Gит‰,
Чир кит‰, гад‰т кала.
Яхшы, намуслы кешел‰р
ОGмахка таба бара.
ГимназиябезнеS к_п кен‰ укучылары _зл‰рен кал‰мд‰ д‰ сынап карыйлар. АларныS тир‰н эчт‰лекле шигырьл‰ре, хик‰ял‰ре “Чистай х‰б‰рл‰ре” газетасында гына т_гел, “Сабантуй”, “К™меш кыSгырау”, “Ялкын” битл‰ренд‰ д‰ басылып тора. Бу шигырьл‰р конкурсларда да призлы урыннарны яулап тоалар. Бу т™р эш, kичшиксез, балаларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер‰.
Б‰йл‰нешле с™йл‰м _стер_ д‰ресл‰ре укучыны м™ст‰кыйль фикерл‰рг‰, _зенеS фикерл‰рен телд‰н яки язма р‰вешт‰ матур итеп ‰йтеп бирерг‰ ™йр‰т‰. Мондый эш т™ре, kичшиксез, укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер‰. Гимназия укучыларыбызныS к_п кен‰ сочинениел‰ре муниципаль k‰м республика к_л‰менд‰ _тк‰релг‰н иGади эшл‰р конкурсларында призлы урыннарны k‰рдаим яулап торалар. Шулар арасыннан 11нче сыйныф укучылары Ишм™х‰мм‰това ЛилиянеS, Гафурова Л‰йс‰ннеS, 10нчы сыйныф укучылары Есина ДарьяныS, Шамазова ЛилиянеS, 8а сыйныфы укучылары Ф‰тхетдинова ИльвинаныS, Сибгатуллина Мил‰_ш‰неS, 6б сыйныфы укучылары СабирGанова ЭмилиянеS, Корюкина ТаняныS, 5нче сыйныф укучысы Хикм‰туллина АлсуныS эшл‰ре GиS_чел‰р дип табылды.
Укучылар бел‰н китаплар турында с™йл‰шк‰нн‰н соS, “ИS якын дускаем, серд‰шем ул-китап” диг‰н сочинение язылды.. Гыйльманова К‰рим‰неS сочинениесенн‰н ™зекл‰р т‰къдим ит‰м. УкучыныS бу эше Республика “Ялкын” балалар журналы _тк‰рг‰н сочинениел‰р конкурсында I урынга лаек булды.
Синд‰-шатлык GиSеллеге,
Кайгылар авырлыгы.
Ата-бабам батырлыгы,
Аналар сабырлыгы.
З.Насыйбуллин.
Китаплар... Кемн‰р ген‰ алардан рухи л‰зз‰т алмаган, кайсы б™ек шагыйрь аларга дан Gырламаган. Олы кеше д‰, кайгы-х‰ср‰т баскан карт кеше д‰ китаптан Gанына юаныч эзли, яшь кеше китапны серд‰ш ит‰, сабый бала да меS д‰ бер соравына китаптан Gавап эзли.
Китап-кешенеS гомере буена аерылгысыз юлдашы.Нич‰м‰-нич‰ гасырлардан бирле д‰ртл‰рг‰-д‰рман, к_Sел сырхауларына шифа булып, зиkенн‰рне сугара-сугара “ашлап” кил‰ китап.(...)
Китап-кеше акылыныS Gимеше. Ул ад‰м балаларынберсен икенчесен‰ куша, халыклар бел‰н халыкларны табыштыра, буыннар бел‰н буыннарны кавыштыра. Х‰тта бер б™ек чор бел‰н икенчесе арасында олы к_пер сала, кешелек тарихыныS ™зелмич‰ к_ч‰ баруын т‰эмин ит‰. ШуSа да китапны элек-элект‰н олылаганнар, аSа табынганнар.(...)
Язучыларыбыз, шагыйрьл‰ребез нинди ген‰ китаплар бастырмыйлар! Кайсыларын кат-кат укып чыксаS да, укыйсы гына килеп тора. €, кызганычка каршы, безнеS буын китап укырга бик яратмый, ч™нки без-зур _зг‰решл‰р заманы яшьл‰ре. Китапларны телевизор, DVD, компьютер алмаштыра. € анда... Без шулар арасында. Бу ямьсез к_ренешл‰рг‰ каршы торырга уйлап та карамыйбыз, ‰йтерсеS л‰ , бу х‰лл‰рне к_рмибез. €хлагыбыз бозылган, эш яратмаган, матурлыкны тудырырга т_гел, к_рерг‰ д‰, аSларга да тел‰м‰г‰н яшьл‰р _с‰без. Идеалсыз, югалган буын без. Бу –минем ™чен бик авыр к_ренеш. Мен‰ шундый авыр минутларда кулыма китап алам, аныS битл‰ренн‰н ™мет кабызырлык с_зл‰р эзлим мин. (...)
Ф.€мирхан, Ш.Камал, €.Еники кебек язучыларыбызныS ‰с‰рл‰ре сокландыра мине. (...)
Укыган китаплар шактый гына... Тик аларныS барысы турында да язып бетереп булмый. Китаплардагы геройлар-минем дусларым. Китап укыганда,мин алар бел‰н берг‰ кайгырам, алар бел‰н берг‰ шатланам, алар бел‰н серл‰ремне уртаклашам. Дим‰к, иS якын дускае, серд‰шем ул-китап. (...)
“ Китап-бакча, андагы язулар-шул бакчаныS г™лл‰ре”,- диг‰н К.Насыйри.
Кем укымый, шул берн‰рс‰ турында да уйламый. Белем алуныS иS яхшы юлы-уку.
Китап-белем чишм‰се. Китап бер буынныS икенче буынга рухи васыяте, гомерне‰ соSгы чиген‰ Gитк‰н аксакалныS яSа гына яши башлаган кешег‰ киS‰ше. Х.ШабановныS “Анам с_зл‰ре” шигыре моSа бер мисал:
Китап-киS‰шчеS синеS,
ДустыS, ярд‰мчеS синеS.
Ул х™рм‰тк‰ бик хаклы,
Х™рм‰тл‰ син китапны.
Россия Федерациясе k‰м Татарстан РеспубликасыныS атказанган м‰д‰ният хезм‰тк‰ре, Татарстан журналистларыныS Х.Ямашев исеменд‰ге б_л‰ге иясе, якташыбыз Кояш апа ТимбикованыS Gыр кебек моSлы, тормышчан ‰с‰рл‰рен укыганнан соS, проект яклау д‰ресе _тк‰рдек. Бу д‰реск‰ без аныS “Дулкын баласы” повестен алдык. Д‰рест‰ балалар т™ркемн‰рг‰ б_ленеп эшл‰дел‰р. Мондый д‰ресл‰рд‰ укучыларныS, jичшиксез, коммуникатив компетенциял‰ре _с‰, ч™нки укучылар _зл‰ре чыгышлар ‰зерлил‰р, k‰рбер т™ркем _зенеS фикерен ‰йт‰. Бу эш параллель р‰вешт‰ алып барыла. Повестьта к_т‰релг‰н проблема буенча ‰зерл‰нг‰н бер т™ркемнеS чыгышы т_б‰нд‰геч‰:
“Повестьта к_т‰релг‰н проблема гаять зур k‰м актуаль. Т™п проблема кырым татарларыныS гына язмышы т_гел, гом_м‰н, халыклар язмышы дип уйлый безнеS т™ркем. €йе, Сабрия Р‰шидованыS фаGигале язмышы тетр‰ндер‰. Ул гына да т_гел ‰ле, СабриянеS апасы М™слим‰неS язмышы, сугыштан бер кулсыз кайткан ‰тисенеS язмышы, ‰нисенеS язмышы-болар барысы да фаGига. Бу гаил‰г‰ туган якларында, туган Gирл‰ренд‰ яш‰рг‰ м™мкин т_гел, д™реср‰ге, м™мкинлек бирмил‰р. Монда иле ™чен, Ватаны ™чен, халкы ™чен кан койган кешег‰ д‰ сан юк.
€с‰рнеS т™п проблемасы-СССР дип аталган империяд‰ милл‰тл‰р язмышы дип ‰йтс‰к т‰, ялгыш булмас дип уйлыйбыз без”.
€йтелг‰нн‰рд‰н чыгып, т_б‰нд‰ге н‰тиG‰л‰рг‰ килерг‰ м™мкин: укучыларныS коммуникатив компетенциял‰рен _стер_ ™чен, эшне эзлекле k‰м системалы р‰вешт‰ алып барырга кир‰к. ИS м™kиме: k‰р укытучы д‰ресл‰рд‰ методик осталыгын k‰м иGади активлыгын арттыруга омтылса, коммуникатив биремн‰рд‰н м™мкин кад‰р к_бр‰к файдаланса, телне аралашу чарасы буларак ™йр‰т_д‰ уSышка иреш‰ алырбыз, укучыларыбыз, kичшиксез, _зл‰ренеS фикерл‰рен д™рес k‰м матур итеп ‰йт‰ белерг‰ ™йр‰нерл‰р, аларныS коммуникатив компетенциял‰ре югары д‰р‰G‰д‰ булыр.
15
