Едебият. Рус тор

“Согласовано”
Руководитель ШМО
________Н.К. Иванова
Протокол № 1
от “ 25 ” августа 2015 г. “Согласовано”
Зам. директора по УР МОУ
“Чувашско-Елтанская СОШ”
_______М. Н. Липатова
“ 25” августа 2015г. “Утверждено”
Директор МБОУ “Чувашско-Елтанская СОШ”
________А.В. Алексеев
Приказ № 133 от
“24 ” августа 2015г.
Чуваш Ялтан урта мәктәбенең I категорияле
татар теле укытучысы
Огурцова Любовь Аркадьевнаның
V – IX СЫЙНЫФЛАРДА ТАТАР ӘДӘБИЯТЫННАН
ЭШ ПРОГРАММАСЫ
(рус төркеме)
20015-2019 уку еллары
I. Аңлатма язуы5-9 нчы сыйныфлар өчен татар әдәбиятыннан эш программасы түбәндәге документларга нигезләнеп төзелде:
1.Россия Федерациясе Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан 2010 нчы елның 17 нче декабрендә 1897 нче боерыгы нигезендә расланган төп гомуми белем бирү федераль дәүләт стандарты;
2. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре (V-IХ сыйныфлар) өчен татар әдәбиятыннан авторлык программасы, Казан, 2015.
3.Татарстан республикасы Чистай муниципаль районы муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесе “Чуваш Ялтаны урта гомуми белем бирү мәктәбе” нең 2015-2016уку елына 2015елның, 24 августында мәктәп директорының 119 номерлы әмере белән расланган укыту планыны.
4. Татарстан республикасы Чистай муниципаль районы муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесе “Чуваш Ялтаны урта гомуми белем бирү мәктәбе” нең “Гомуми белем программасы”,
5. Дәреслекләр:
Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 5 нче сыйныф. Ике кисәктә. Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г. Ханнанов, Л.К. Хисмәтова; -Казан : “Мәгариф- Вакыт” нәшр., 2014.
2. Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 6 нчы сыйныф. Ике кисәктә. Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г. Ханнанов, Э.Х. Гыйзәтуллина; -Казан : “Мәгариф- Вакыт” нәшр., 2014.
3. Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 7 нче сыйныф. Ике кисәктә. Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г. Ханнанов, Г. Г. Мулласалихова; -Казан : “Мәгариф- Вакыт” нәшр., 2014.
4. Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 8 нче сыйныф. Ике кисәктә. Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г. Ханнанов, Р.Һ.Вәлиуллина ; -Казан : “Мәгариф- Вакыт” нәшр., 2015.
5 -9нчы сыйныфлар өчен укыту предметының максаты һәм бурычлары.
5 сыйныф.
Максат: татар әдәбияты әсәрләрен өйрәнү аша, укучыларның татар телендә телдән һәм язмача аралашу мөмкинлекләрен киңәйтү.
Бурычлар:
1. Татар сөйләмен тыңлап аңларга күнектерү;
2. Татар этикеты тәгъбирләрен кертеп, бирелгән ситуация буенча диалогик сөйләм оештырырга өйрәтү;
3. Программада күрсәтелгән лексик темалар буенча телдән яки язмача монологик сөйләм булдыруга ирешү;
4. Карап чыгу, танышу, өйрәнү, эзләнү максаты белән уку төрләрен кулланып, төрле жанрдагы текстларны аңлап уку күнекмәләрен үстерү;
5. Тәкъдим ителгән текстларны яттан өйрәнү;
6. Фразеологик берәмлекләрнең, мәкальләрнең рус эквивалентларын табарга һәм чагыштырырга өйрәтү;
7. Татар телендәге сөйләмне фонетик, лексик, граматик яктан дөрес төзергә күнектерү;
8. Татар халкының фән, мәгариф, сәнгать, мәдәният өлкәсендәге казанышлары, күренекле шәхесләре белән таныштыруны дәвам итү.
6 сыйныф.
Максат: туган халкының һәм җирле халыкның телен, мәдәниятен, әдәбиятын яхшы белгән, һәрьяктан камил, милли горурлык хисләре үскән шәхес (гражданин) тәрбияләү.
Бурычлар :
− Татарстан төбәгендә яшәп, җирле халык белән аралашкан укучыларны төбәкнең әдәби-мәдәни байлыгы белән якыннан таныштыру;
− татар әдәбияты турындагы мәгълүматларны төрле халык фольклоры, әдәбияты, мәдәнияте, милли образлары белән чагыштырма-типологик аспектта бирү;
− татар халык авыз иҗаты турында тулы күзаллау булдыру, аны баланың үз туган халыкының рухи җәүһәрләре белән чагыштырырга күнектерү;
− татар әдипләре, мәдәният әһелләре турында күзаллау булдыру, аларны танырга, аңларга, башка халык сүз сәнгатен үстерүчеләр белән чагыштырма планда бәяләргә өйрәтү;
− татар, рус, Россиядә яшәүче башка халыклар, бөтендөнья әдәбияты белеме казанышларының уртак нигезен аңлау, аларны үстерү һәм киңәйтү.
7 сыйныф
Максат: туган халкының һәм җирле халыкның телен, мәдәниятен, әдәбиятын яхшы белгән, һәрьяктан камил, милли горурлык хисләре үскән шәхес (гражданин) тәрбияләү.
Бурычлар: − татар әдәбияты турындагы мәгълүматларны төрле халык фольклоры, әдәбияты, мәдәнияте, милли образлары белән чагыштырма-типологик аспектта бирү;
− татар халык авыз иҗаты турында тулы күзаллау булдыру, аны баланың үз туган халыкының рухи җәүһәрләре белән чагыштырырга күнектерү;
− татар әдипләре, мәдәният әһелләре турында күзаллау булдыру, аларны танырга, аңларга, башка халык сүз сәнгатен үстерүчеләр белән чагыштырма планда бәяләргә өйрәтү.
8 сыйныф
Максат: укучыларны татар әдәбияты, аның күренекле вәкилләре белән таныштыру, төп әдәби тарихи мәгълүматларны һәм әдәби-теоретик төшенчәләрне бирү, гуманлык карашлары, гражданлык тойгысы, патриотизм хисләре, татар әдәбиятына һәм татар халкының мәдәни кыйммәтләренә ихтирам тәрбияләү.
Бурычлар:
− Татарстан төбәгендә яшәп, җирле халык белән аралашкан укучыларны төбәкнең әдәби-мәдәни байлыгы белән якыннан таныштыру;
− татар әдәбияты турындагы мәгълүматларны төрле халык фольклоры, әдәбияты, мәдәнияте, милли образлары белән чагыштырма аспектта бирү;
− татар халык авыз иҗаты турында тулы күзаллау булдыру, аны баланың үз туган халыкының рухи җәүһәрләре белән чагыштырырга күнектерү;
− татар әдипләре, мәдәният әһелләре турында күзаллау булдыру, аларны танырга, аңларга, башка халык сүз сәнгатен үстерүчеләр белән чагыштырма планда бәяләргә өйрәтү;
− татар, рус, Россиядә яшәүче башка халыклар, бөтендөнья әдәбияты белеме казанышларының уртак нигезен аңлау, аларны үстерү һәм киңәйтү.
9 сыйныф
Максат: акыл эшчәнлеген активлаштыру, логик фикерләү сәләтен, сөйләм культурасын үстерү. Бурычлары:
− Татарстан төбәгендә яшәп, җирле халык белән аралашкан укучыларны төбәкнең әдәби-мәдәни байлыгы белән якыннан таныштыру;
− татар әдәбияты турындагы мәгълүматларны төрле халык фольклоры, әдәбияты, мәдәнияте, милли образлары белән чагыштырма аспектта бирү;
− татар халык авыз иҗаты турында тулы күзаллау булдыру, аны баланың үз туган халыкының рухи җәүһәрләре белән чагыштырырга күнектерү;
− татар әдипләре, мәдәният әһелләре турында күзаллау булдыру, аларны танырга, аңларга, башка халык сүз сәнгатен үстерүчеләр белән чагыштырма планда бәяләргә өйрәтү; − татар, рус, Россиядә яшәүче башка халыклар, бөтендөнья әдәбияты белеме казанышларының уртак нигезен аңлау, аларны үстерү һәм киңәйтү.
Уку фәненең уку планында тоткан урыныМәктәптә әдәбият предметы - кирәкле, әhәмиятле предметларның берсе. Ул укучыларны тормышны үзенчәлекле итеп танып белергә өйрәтә, хисси-эмоциональ дөньясын баета, эстетик зәвык тәрбияли, сөйләмен үстерә, гомумән, шәхес итеп тәрбияләүдә зур роль уйный.
Укыту планында каралганча, татар әдәбияты дәресләре өчен атнага 2 сәгать исәбеннән елга 70 (35) сәгать бирелә.
Сыйныф Еллык сәг. саны Атналык сәг. саны
5 70 2
6 70 2
7 70 2
8 70 2
9 70 2
Укытуның шәхескә кагылышлы, метапредмет нәтиҗәләре.
Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:
- шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү,татар әдәбиятына һәм башка халыклар әдәбиятына, мәдәниятына ихтирамлы мөнәсәбәт тәрбияләү;
- укуга җаваплы караш, үзүсеш, үзлектән белем алуга әзерлек, укуга карата кызыксыну формалаштыру;
- тотрыклы танып-белү сыйфатлары булдыру;
- башкаларның теленә, диненә, гореф-гадәтләренә уңай мөнәсәбәтләр булдыру;
- патриотизм хисләре, күпмилләтле илебезгә ярату хисләре, туган илгә хөрмәт тәрбияләү;
- сәламәт яшәү рәвеше алып бару кыйммәтләрен аңлау;
- һөнәр сайлау, хезмәткә хөрмәт формалаштыру;
- гаиләнең кеше тормышында һәм җәмгыятьтә тоткан ролен аңлау.
Метапредмет нәтиҗәләр:
Төп белем бирү баскычында татар теле һәм әдәбиятын укыту, танып белү чарасы буларак, укучыларның фикер
йөртү, интеллектуаль һәм иҗади сәләтләрен үстерүгә, шулай ук, реаль тормышта туган проблемаларны хәл итү өчен
кирәк булган универсаль уку гамәлләрен (танып белү, регулятив, коммуникатив)формалаштыруга хезмәт итә.
Укучыларда мәгълүмати җәмгыятьтә яшәү һәм эшләү өчен кирәкле күнекмәләр үстерелә. Укучылар текст, күрмә-
график рәсемнәр, хәрәкәтле яисә хәрәкәтсез сурәтләр, ягъни төрле коммуникацион технологияләр аша тапшырыла
торган мәгълүмати объектлар белән эшләү тәҗрибәсе ала; презентацион материаллар әзерләп, зур булмаган аудитория алдында чыгыш ясарга өйрәнә; укучыларда, компьютер яисә ИКТ нең башка чаралары белән эш иткәндә, сәламәтлеккә
зыян китерми торган эш алымнарын куллана алу күнекмәләре формалаша.
Регулятив нәтиҗәләр:
-уку һәм танып-белү эшчәнлегендә уку мәсьәләсен куя белү;
-укытучы ярдәме белән уку мәсьәләсен табу юлын планлаштырырга өйрәнү;
-үз гамәлләреңне планлаштырылган нәтиҗәләр белән чагыштырып карый белү һәм нәтиҗәләрне контрольдә тоту;
-тәкъдим ителгән шартлар һәм таләпләр эчендә ысул билгели алу;
-ситуациягә туры китереп үз гамәлләреңә төзәтмәләр кертү;
-уку мәсьәләсен чишүнең дөреслеген бәяли белү;
-үзконтроль, үзбәя,аңлы карар кабул итү.
Танып белү нәтиҗәләре:
-укылган текстның эчтәлеген сөйли белү,аңлы уку;
-охшаш һәм аермалы якларны билгели белү,чагыштыру;
-төшенчәләрне билгели белү,гомумиләштерү,сәбәп-нәтиҗә бәйләнеше булдыру;
-билгеле бер үзенчәлек буенча классификацияләү;
-эзлекле фикерләү булдыру,йомгак һәм нәтиҗә ясау;
-модельләштерү(тамгалы, символлы модель һәм схемалар төзи белү);
-интернет һәм китапханә ресурсларыннан файдаланып мәгълүмат таба белү.
Коммуникатив нәтиҗәләр:
-үз фикереңне әйтә, дәлилли һәм яклый белү;
-яшьтәшләре, укытучы белән уку хезмәттәшлеге һәм эшчәнлеге оештыра белү;
-укытучының, сыйныфташларының сорауларына жавап бирү;
- шәхси һәм төркемнәрдә эшли белү;
-дәрестә һәм төрле ситуацияләрдә әңгәмәдә катнаша белү;
-аралашкан вакытта иптәшләреңнең фикерен хөрмәт итү, тыңлый белү;
-үзеңнең фикереңне әйтү, хисләреңне һәм ихтыяҗларыңны җиткерү өчен әдәби тел (телдән, язма,монологик) нормаларына туры китереп куллану;
-аудитория алдында чыгыш ясау.
«Үрнәк программа»га кертелгән әдәби әсәрләр минимумы:
5 сыйныф
Дәреслеккә салынган әдәби әсәрләрнең нигезен үрнәк программада күрсәтелгән (тезүчеләре: Ф.Х.Җәүhәрова, К.С.Фәтхуллова) әдәби әсәрләр минимумы (7 әсәр) тәшкил итә. Алар түбәндәгеләр:
1. К. Насыйри, "Патша белән карт";
2. Г. Тукай, "Су анасы";
3. М. Җәлил, "Алтынчәч" (либреттодан өзек);
4. Ф. Кәрим, "Кыр казы";
5. Ф. Хөсни, "Чыбыркы" (хикәясеннән өзек);
6. М. Әгьләм, "Матурлык минем белән";
7. Н. Дәүли, "Бәхет кайда була?"
6 сыйныф.
1. Г.Тукай, «Шүрәле» әкият-поэмасы, «Туган авыл» шигыре;
2. М.Гафури, «Ана» шигыре;
3. Һ.Такташ, «Мокамай» поэмасы;
4. М.Җәлил, «Чәчәкләр» шигыре;
5. Ә.Еники, «Туган туфрак» хикәясе;
6. Г.Бәширов, «Туган җирем — яшел бишек» повестеннан «Язгы сабан туйлары» өзеге.
7 сыйныф
1. Г.Тукай «Милли моңнар»
2. Г.Ибраһимов «Алмачуар» (хикәядән өзек) .
3. С.Хәким «Бакчачылар».
4. Һ.Такташ «Алсу».
5. Г.Кутуй «Сагыну».
6. М.Мәһдиев «Без — кырык беренче ел балалары» (повестьтан өзек).
7. М.Галиев «Нигез» (повестьтан өзек) .
8 сыйныф.
1) Г.Тукайның “Пар ат” шигыре;
2) Ш.Камалның “Буранда” новелласы;
3) С.Хәкимнең “Җырларымда телим” шигыре;
4) Г.Афзалның “Юл газабы” хикәясе;
5) Ф.Садриевның “Таң җиле” романыннан өзек;
6) Р.Харисның “Ике гөл” шигыре;
7) Т.Миңнуллинның “Моңлы бер җыр” драмасыннан өзек.
9 сыйныф.
1. Г.Тукайның “Татар кызларына” шигыре;
2. Ф.Әмирханның “Хәят” повестеннан өзек;
3. Г.Камалның “Беренче театр” комедиясе;
4. Г.Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” романыннан өзек;
5. А.Гыйләҗевнең “Җомга көн, кич белән...” повестеннан өзек;
6. Р.Мингалимнең “Сап-сары көзләр” хикәясе;
7. Р.Әхмәтҗановның “Сандугач керде күңелгә” шигыре
Ятлау өчен тәкъдим ителә торган әсәрләр:
5 сыйныф.
Дәрдемәнд, "Кил, өйрән... "
Ф.Кәрим, "Сөйләр сүзләр бик күп алар..." Р.Фәйзуллин, "Табигать кочагында"
6 сыйныф
Уен җырлары.
Татарстан Республикасы Дәүләт гимны.
Н.Исәнбәт “Өч матур сүз” шигыре.
М.Җәлил “Чәчәкләр” шигыреннән өзек.
Р.Вәлиева “Нәни чыршы” шигыре.
Э.Шәрифуллина “Дуслык, чын дуслык!” шигыре.
7 сыйныф
Г.Тукайның “Милли моңнар” шигыреннән өзек.
Г.Кутуйның “Сагыну” нәсереннән өзек.
М.Мәһдиевнең “Без – кырык беренче ел балалары” повестеннан өзек.
Һ.Такташның “Алсу” поэмасыннан өзек.
Х.Туфанның “Агыла да болыт агыла” шигыреннән өзек.
8 сыйныф
Г.Тукайның “Пар ат” шигыреннән өзек.
Ф.Кәримнең “Ант” шигыре.
Р.Вәлиевнең “Ватаным” шигыре.
С.Хәкимнең “Җырларымда телим” шигыре.
Р.Харисның “Ике гөл” шигыре.
9 сыйныф
Фатих Әмирханның “Хәят” повестеннан өзек.
Рәшит Әхмәтҗановның “Сандугач керде күңелгә” шигыре.
Галиәсгар Камалның “Беренче театр” комедиясеннән бер монолог.
Фәнис Яруллинның “Сез иң гүзәл кеше икәнсез” шигыре.
Илдар Юзеевның “Таныш моңнар” поэмасыннан өзек.
Нур Әхмәдиевның “Авылдашым” шигыре.
II РАЗДЕЛ. Укыту тематик планы
5 сыйныф№ Эчтәлек Сәг.саны
1 1. Борын-борын заманда... 8
2 2. Әкият яздым – укыгыз... 5
3 3. Хыял канатларында. 3
4 4. Белем баскычлары. 7
5 5. Балачак – хәтердә мәңге калачак... 8
6 6. Ватаным өчен. 15
7 7. Кояшлы ил – бәхет иле. 8
8 8. Кеше − табигать баласы. 7
9 9. Эш беткәч көләргә ярый. 5
Барысы: 66
6 сыйныф.
№ Эчтәлек Сәгать саны
1 Мифлар дөньясыннан — чынбарлыкка. 6
2 Халык моңнары: җырлата да, елата да... 6
3 Кадерле син, кеше-туганым! 14
4 Энҗе карлар явып үткән... 6
5 Акыл — тузмас кием, белем — кипмәс кое. 13
6 Ил өстендә илле дустың булсын. 10
7 Көлке көлә килә... 5
8 Һәр фасылың гүзәл, табигать! 10
Барысы: 70
7 сыйныф
№ Эчтәлек Сәгать саны
1 Халык әйтсә — хак әйтә 7
2 Аталар сүзе — акылның үзе 12
3 Ил язмышы — ир язмышы 13
4 Һәр чорның үз герое 9
5 Туган җир ул була бер генә,
Туган җирнең кадерен бел генә! 13
6 Актыктан хаклык җиңә 10
7 Табигатькә дә табиб кирәк 6
Барысы: 70
8 сыйныф.
№ Эчтәлек Сәгать саны
1 Тарих китабында безнең өчен бик күп хатирәләр саклана 5 сәгать
2 Без тарихта эзлебез 8 сәгать
3 Онытылмас еллар 12 сәгать
4 Әтинең зур бүреге иртә киелде 7 сәгать
5
Ана — изге, Ана — бөек, аңа — дан!
Аңлар өчен йөрәгенең олылыгын,
Туу кирәк кайчак безгә яңадан! 15 сәгать
6 Көлсәң – көл, еласаң – ела! 7 сәгать
7 Даһи гомере – халкы хәтерендә! 8 сәгать
8 Табигатьнең дә җаны бар 7 сәгать
9 Кабатлау 1 сәгать
Барысы: 70
9 сыйныф.
№ Эчтәлек Сәгать саны
1 Атадан улына чын мирас − сүздер 7
2 Мәхәббәт бер булса да, ике йөрәктә яши 3
3
3 Гөл үссә – җирнең күрке,
Кыз үссә – илнең күрке 14
4 Бер йөрәктә туган җыр икенче йөрәкне кузгата 8
5 Театр – яктылыкка, нурга илтә! 8
6 Мең шифага ия кулларда
Күпме язмышларның эзе бар... 6
7 Укытучым! Синең бөек исмең
Йөрәгемдә мәңге сакланыр... 8
8 Авыр эшкә беләк бар,
Кыю эшкә йөрәк бар 14
Барысы: 68
III БҮЛЕК. Төп темаларның эчтәлеге.
5 сыйныф.
I. Борын-борын заманда.
Халык авыз иҗаты.
Фольклор – халыкның коллектив иҗат җимеше. Анда халыкның теләк-омтылышының чагылышы. Фольклорның вариантлы булуы. Фольклор әсәрләрен башкаручылар (әкият сөйләүчеләр, чичәннәр һ.б.). Фольклор әсәрләренең төрләре, жанрлары. Балалар фольклоры (бишек җырлары, табышмаклар, тизәйткечләр һ.б.).
Әдәбият теориясе. Фольклор. Халык авыз иҗаты
Татар халык әкиятләре. Халык прозасының бер төре буларак әкиятләр. Әкиятләрнең хайваннар турында, тылсымлы, тормыш-көнкүреш төрләре булуы. Әкиятләргә салынган мәгънә, аларның әкият төзәтүгә юнәлдерелгән булуы, фәлсәфәсе
«Ак бүре» (татар халык әкияте). Әкияттә яхшылык белән явызлык көрәше. Әкияттә халык морале, тылсым элементлары. Ак бүренең төрки халыкларның тотемы булуы. Әкияттәге традицион образлар. Тылсымлы әкиятләрнең поэтикасы. Тылсымлы әкияттә фантастика
Татар халык әкияте «Абзар ясаучы төлке», «Өч кыз», «Башмак», «Куркак юлдаш», рус халык әкиятләре «Төлке белән Алёнушка», башкорт халык әкияте «Карга ни өчен исемен әйтеп бетерми?» Төрле халык әкиятләрендәге уртак һәм аермалы яклар. Әкиятләрдә халыкның яшәү рәвеше, менталитеты чагылышы. Әкият геройлары, аларга хас сыйфатлар.
Әдәбият теориясе. Әкият. Әкият төрләре. Әкиятләрнең теле. Гипербола, литота. Әкият формулалары. Чагыштыру
II. Әкият яздым, укыгыз...
Халык әкиятләреннән үсеп чыккан автор әкиятләре турында мәгълүмат. Аларның уртак һәм аермалы яклары. Автор әкиятләрендә халык әкиятләренең мотивлары, образларының үстерелеше.
Каюм Насыйри. Тормыш юлы турында мәгълүмат.
«Патша белән карт» әкияте. Әкияттә ил белән идарә итүче образы. Халыкның бер вәкиле булган тапкыр карт образы, аның зирәклеге. Әкиятнең диалогка корылган булуы. «Күләгә» әкиятенә салынган мораль
Габдулла Тукай. Әдип турында мәгълүмат.
«Су анасы» әкият-поэмасы. Әкият-поэмада кеше һәм табигать мөнәсәбәтләре. Су анасы мифик образы. Әсәрдә малай образының бирелеше, аңа салынган мәгънә. Г.Тукай әкиятләренә иллюстрацияләр авторы – Байназар Әлменов. Аның иҗаты, ачыш-табышлары.
Әдәбият теориясе. Әкият-поэма төшенчәсе
Фәнис Яруллинның «Хәтерсез Күке» әкияте. Әкиятнең эчтәлеге. Күке образы. Авторның ачышы. Халык әкиятләре уртак яклары.
Владимир Дальның «Кар кызы» әкияте. Рус халык әкиятынең эчтәлеге. «Төлке белән Алёнушка» әкияте белән уртак яклары.
Ганс Христиан Андерсенның «Борчак өстендәге принцесса» әкияте. Әкиятләрдә төрле катлам халык вәкилләрен ачу үзенчәлеге. Әкияттә халык әкиятләренә хас үзенчәлекләр.
Туфан Миңнуллинның «Гафият турында әкият» әкият-пьесасы. Драматургиядә халык әкиятләренең мотивын куллану. Гафият исемле малай, әкиятче, мифик образлар, урман җәнлекләре образлары. Алар аша автор идеясенең ачылуы.
Әдәбият теориясе. Әкият-пьеса төшенчәсе
«Әкият» курчак театры турында мәгълүмат. Театрлар тарихында курчак театрларының урыны, әһәмияте. Казандагы «Әкият» курчак театрының бинасы, репертуары, җитәкчелеге, режессёрлары, актёрлары
III. Хыял канатларында.
Адлер Тимергалин Адлер Тимергалин турында белешмә.
«Сәер планетада». Әсәрдәге вакыйгалар аша балаларда җаваплылык хисләре тәрбияләү. Әсәрдәге фантастик алымнар.
Теоретик төшенчә. Фантастика. Фантастик элементлар.
Рудольф Эрих Распе.
«Сигез аяклы куян». Барон Мюнхгаузен маҗараларының берсен өйрәнү. Әсәрдәге чынбарлык белән фантастиканың нисбәте
IV. Белем баскычлары.
Белемгә омтылу. «Мөхәммәдия» мәдрәсәсе турында мәгълүмат. Мәдрәсәнең 1882 нче елда Казанда ачылуы. Анда белем алучыларның шәкертләр дип аталуы
Казанның Татар укытучылар мәктәбе турында мәгълүмат. Аның 1876 нчы елда ачылуы. Дүрт ел дәвамында белем алган укучыларның рус теле укытучысы булып китүе. Аларны Василй Радлов, Василий Богородицкий, Каюм Насыйри укытуы
Казан университеты турында мәгълүмат. Аның 1804 нче елның 17 нче ноябрендә ачылуы. Анда Карл Фукс, Илья Березин, Николай Лобачевский эшләве. Анда белем алган атаклы кешеләр. Хәзер аның Казан (Идел буе) федераль университеты дип аталуы
Гаяз Исхакый. Язучы турында мәгълүмат.
«Мөгаллим» пьесасы. Салих образы. Аңа салынган автор идеалы
Дәрдемәнд. Дәрдемәнд турында мәгълүмат.
«Кил, өйрән...» шигыре. «Кил, өйрән...» шигыренә бәйләп телләр белүнең әһәмияте турында сөйләшү
V. Балачак — хәтерләрдә мәңге калачак...
Габдулла Тукайның «Исемдә калганнар» әсәреннән өзек. Әсәрдә кечкенә Тукай образының бирелүе. Автобиографик әсәр герое белән Тукай арасында уртак һәм аермалы яклар. Кечкенә Габдулланың Хаҗиморат Казаковның «Бәләкәй Апуш» картинасында сурәтләнеше
Рабит Батулланың «Тукай-Апуш» әсәре. Кечкенә Апушка хас сыйфатлар. Аның иптәшләреннән аермалы ягы – сәләтле булуы.
Габдулла Тукайның Кырлайдагы музее. Музей урнашкан төбәк. Андагы истәлекле экспонатлар.
Теоретик мәгълүмат. Мемориаль комплекс.
Ибраһим Газның «Илдус» әсәре. Малайның үз-үзен тотышы. Лагерьда Илдус белән бәйле вакыйга турында сөйләшү.
«Салават күпере» журналы. Аның тарихы һәм бүгенгесе турында мәгълүмат
VI бүлек. Ватаным өчен.
Гадел Кутуйның «Рөстәм маҗаралары» повестеннан «Әби әкияте», «Яз җиткәч», «Сихерле чәчәкләр», «Расад» бүлекләрен уку. Рөстәм образы турында сөйләшү. Малайга хас сыйфатларны табу. Хыял белән чынбарлык арасындагы аерманы табарга өйрәнү
Муса Җәлил.
«Сагыну», «Соңгы җыр» шигырьләре. Аларга салынган хисне аңлау. «Алтынчәч»либреттосыннан өзек өйрәнү. Либреттоның әкияткә һәм дастанга нигезләнеп язылган булуы. Аның төп каһарманнары: Тугзак ана, Җик, Алтынчәч. Нәҗип Җиһановның либреттога музыка язуы. Композиторның иҗаты.
Җырчы Мөнирә Булатова иҗаты. Ул башкарган арияләр. Язмышының опера сәнгате белән бәйле булуы
Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера һәм балет театры турында мәгълүмат
Фатих Кәримнең «Кыр казы», «Ватаным өчен», «Сөйләр сүзләр бик күп алар...» шигырьләрен уку. Аларда Туган илне саклау, ярату хисләренең салынган булуы
Лев Кассильнең «Мәңгелек хәтер». Мәскәү Кремле янындагы мәңгелек ут.1965 нче елда Мәскәүгә герой-шәһәр исеме бирелүе.
Фаил Шәфигуллинның «Сугышчан бурыч» хикәясе. Әсәрдә Нәбир исемле малайның үз-үзен тотышы. Малай кылган гамәлләр.
Шәүкәт Галиевның «Аталы-уллы солдатлар» балладасы. Илне басып алучыларга көрәштә халыкның фидәкарьлеге. Ил батырларына хөрмәт.
Әдәбият теориясе. Баллада
VII. Кояшлы ил – бәхет иле.
Нәби Дәүлинең «Бәхет кайда була?» «Мин җирдә калам» шигырьләрендә бәхет эзләү һәм табу кебек фәлсәфи мәсьәләнең чишелеше. Лирик герой өчен бәхетнең үзе яшәгән җирдә булуы.
Теоретик төшенчә.Шигырь. Ритм. Рифма
Мәдинә Маликованың «Оҗмах балалары». Пьесада кешенең үз илендә, туганнары янында гына бәхетле була алуы.
Фатих Хөсни. Автор турында белешмә.
«Чыбыркы» хикәясе. Хикәядә малайның үз эшләре өчен җавап бирүе. Авторның бала психологиясен ачу үзенчәлеге.
Әдәбият теориясе. Сюжет. Сюжет элементлары (экспозиция, төенләнеш, вакыйгалар үстерелеше, кульминация, чишелеш)
Фоат Садриевның «Көнбагыш чәчәге» хикәясе. Яхшылыкның нәтиҗәсе яхшылык булуын аңлау.
Әхмәт Рәшитовның « Кояшлы ил – бәхет иле» шигыре. Туган ил кадерен белергә өйрәтү. Лирик геройның кичерешләрен ачу.
Мәгъсүм Хуҗинның «Туган көн» хикәясе. Олыларга игътибарлы булырга өйрәтү. Кешеләрнең күңелен күтәрү – зур бәхет булуын ачыклау.
VIII. Кеше – табигать баласы.
Равил Фәйзуллинның «Табигать кочагында» шигыре. Шигырьдә табигатьне саклау, аны ярату хисләре өстенлек итүен ачыклау
Мөдәррис Әгъләмовның «Матурлык минем белән» шигыре, «Җир-ана, кояш һәм башкалар» балладасы. Матурлыкны табигатьтән эзләү мотивы. Табигатьнең кешеләргә мәрхәмәтле булуы, аны сакларга кирәклеге
Рәссам Иван Иванович Шишкин иҗаты. Аның Татарстан белән бәйле язмышы. Иҗаты
Нури Арслановның «Ринат авылда» шигыре. Лирик геройның авыл табигате, мохите белән танышуы.
Гәбделхәй Сабитовның «Чәчәк нигә боекты?» хикәясе. Кызчыкның әнисенә ярдәм итүе, табигатьне яратуы.
Борис Вайнерның «Искиткеч китап». Елның дүрт фасылы. Аларның һәрберсе үзенчә матур булуы.
IX. Эш беткәч көләргә ярый.
Ләбиб Леронның «Пирамида» хикәясе. Укучыларда белем алуга теләк тудыру. Укымыйча гына белемле булып булмавын ачыклау.
Теоретик төшенчә. Юмор
Алмаз Гыймадиевның «Зөлфия + ... мин» хикәясе. Яшүсмерләрне беренче мәхәббәт хисләренең сурәтләнеше. Язуда гына түгел, тормышта да хаталар җибәрергә ярамавын ачыклау
Шәүкәт Галиевның «Ул кем?» «Әлләкем», «Мәрзия мәсьәләсе» шигырьләре. Шагыйрьнең табышмак, юмористик шигырьләрендә бала хисләренең ачылышы
6 сыйныф.
I. Мифлардан чынбарлыкка.
Халык авыз иҗаты.
Фольклор – халыкның коллектив иҗат җимеше. Анда халыкның теләк-омтылышының чагылышы. Фольклорның вариантлы булуы. Фольклор әсәрләренең жанрларын гомуми күзаллау. Балалар фольклоры (бишек җырлары, табышмаклар, тизәйткечләр, мәкальләр һ.б.). Башка халык авыз иҗаты белән чагыштыру.
Әдәбият теориясе. Фольклор. Халык авыз иҗаты
Мифлар. Татар халык мифлары.
Мифлар – кешеләрнең дөньяны фантастик аңлавы. Мифик геройлар турында төшенчә. Миф белән әкиятнең аермасы. Рус, грек мифлары белән чагыштыру. «Шүрәле», «Шүрәлене ничек алдарга?» «Су иясе», «Өй иясе», «Дедал белән Икар» мифлары. Мифларны өйрәнгән галимнәр. Язучылар иҗатында мифик геройлар. Рабит Батулланың “Албасты” пьесасы.
Әдәбият теориясе. Миф.Мифик геройлар.
Мәкальләр һәм әйтемнәр.
Мәкальнең акыл бирү, сөйләмне матурлау өчен кулланылуы. Мәкальләрнең тематикасы. Әйтемнең күчерелмә мәгънәдә кулланылган, сөйләмнең эмоциональ көчен арттыра торган жанр булуы. Мәкаль белән әйтемнең аермасы. Татар мәкальләре һәм әйтемнәренең русча эквивалентлары.
Әдәбият теориясе. Мәкаль, әйтем
II. Халык моңнары: җырлата да, елата да...
Халык җырлары.
Халык җырларының авторы халык булуы. Аларның вариантлылыгы. Халык җырларының жанрлары. Йола җырлары, аларның килеп чыгу үзенчәлеге. Йола бәйрәмнәреннән Сөмбелә бәйрәме. Чуваш халык бәйрәме Чуклеме. Тарихи җырлар. “Көзге ачы җилләрдә” җыры. Уен җырлары. “Кәрия-Зәкәрия” җыры.
Әдәбият теориясе. Халык җырлары. Халык җыры жанрлары. Йолалар, йола җырлары. Тарихи җырлар. Уен җырлары
Шигърияттә халык көе.
Шагыйрьләрнең кайбер шигырьләре халык тарафыннан көйгә салынуы. Г.Тукайның “Туган тел” шигыре. Аның төрле телләргә тәрҗемә ителүе.
Г.Тукайның “Туган авыл” шигыре. Аның дә халык җыры кебек яратып җырлануы, киң таралган булуы. Композитор А.Монасыйпов турында кыскача белешмә. Кешенең балачагы үткән туган якның кадере.
Әдәбият теориясе. Автор җырлары
Татарстан Республикасы гимны.
Гимнның дәүләт символы булуы. Гимн уйнала торган очраклар. Гимнны тыңлау тәртибе. Татарстан Республикасының Дәүләт гимны авторлары Р.Байтимеров, Р.Яхин. Гимн текстының эчтәлеге, көе.
Әдәбият теориясе. Гимн
Җырны башкаручы – җырчы.
Җырның яшәвендә башкаручының роле. Җырчы Р. Ваһапов – милли профессиональ эстрадага нигез салучы.
Әдәбият теориясе. Профессиональ җырчы
III. Кадерле син, кеше-туганым!
Нәкый Исәнбәт. Язучы турында кыскача белешмә.
“Өч матур сүз” шигыре. Әти-әни, туган илнең кадере. Шигырьдәге лирик герой. Шигырьнең диалог формасында язылуы. Шигырьнең Г.Тукайның “Туган тел” шигыре белән аваздашлыгы.
Әдәбият теориясе. Лирик герой. Сынландыру.
Мәҗит Гафури. Әдип турында кыскача белешмә. Рус мәсәлчеләре белән чагыштырып өйрәнү.
«Әтәч белән Сандугач» мәсәле. Мәсәлдә туган җир кадере темасының дәвам итүе. Ирек, кеше өчен ирек кадере турында белешмә. Мәсәлдә сынландыру алымы. Мәсәлнең морале.
“Ана” шигыре. Шигырьдә ана өчен бала, бала өчен ана кадере. Н.Исәнбәт шигырьләре белән аваздашлыгы. Бишек җырларының әһәмияте турында мәгълүмат.
Әдәбият теориясе. Мәсәл
Габдулла Тукай. Шагыйрьнең тормыш юлы, иҗаты турында мәгълүмат.
“Шүрәле” әкият-поэмасы. Әкият-поэмада кеше һәм табигать мөнәсәбәтләре, туган авыл табигатенең матурлыгы. Шүрәле мифик образы. Әсәрдә егет һәм Шүрәле образларының бирелеше, аларга салынган мәгънә. Г.Тукай әкиятләренә иллюстрацияләр авторы – Байназар Әлменов
Фәрит Яруллин. Композитор турында белешмә.
“Шүрәле” балеты. Г.Тукайның «Шүрәле» әкият-поэмасына балет язылу. Балет авторлары Ф.Яруллин, Ә.Фәйзи, Л.Якобсон турында мәгълүмат. Былтыр, Шүрәле образларының бирелеше. Сөембикә образы, аңа салынган мәгънә.
Әдәбият теориясе. Балет
Муса Җәлил. Шагыйрьнең тормыш юлы, сугыш чоры иҗаты, “Моабит дәфтәрләре” турында мәгълүмат. М.Җәлилнең музей-квартирасы.
“Чәчәкләр” шигыре. Шигырьнең язылу урыны, вакыты. Шигырьдәге символлар. Ччәкләрнең матурлык һәм үлемсезлек символы буларак бирелүе. Туган илне ярату, туган илне саклау идеясе.
Әдәбият теориясе. Символ, строфа
Әмирхан Еники. Әдип турында кыскача белешмә.
“Туган туфрак” хикәясе. Әсәрнең төп идеясе. “Нигез”, “туган туфрак” төшенчәләре. Авыл табигатенең, авыл халкының бирелеше. Хикәядәге символлар. Клараның эчке кичерешләре. Авыл проблемалары
IV. Энҗе карлар явып үткән...
Галимҗан Ибраһимов. Әдип турында кыскача белешмә.
“Кар ява” хикәясе. Кышкы табигать, кар яву күренешенең тасвирлануы. Хикәядә чагыштырулар
Кави Нәҗми. Шагыйрь турында кыскача белешмә.
“Кызыклы хәл” шигыре. Шигырьдә Вилдан белән булган хәлнең бирелеше. Строфа, рифмалар. Эчтәлекне ике өлешкә бүлеп карау мөмкинлеге. Шигырьдәге юмор
Мәрзия Фәйзуллина. Тормыш юлы, иҗаты турында кыскача белешмә.
“Чыршының күлмәкләре” шигыре. Шигырьнең эчтәлеге, поэтик яңгырашы. Чагыштырулар, сынландыру. Шигырьдә күтәрелгән экология проблемасы
Резеда Вәлиева. Шагыйрә турында кыскача мәгълүмат.
“Нәни чыршы” шигыре. Шигырьнең эчтәлеге, кулланылган троплар. Шигырьдә күтәрелгән проблема
Туфан Миңнуллин. Тормыш юлы турында мәгълүмат (5 сыйныфта үткәннәргә өстәмә).
“Акбай һәм Кыш бабай” пьесасы. Пьесада Яңа ел бәйрәменә әзерлекнең бирелеше. Кыш бабай белән Кар кызы теләкләре. Яңа ел белән котлау сүзләре
V. Акыл — тузмас кием, белем — кипмәс кое.
Каюм Насыйри. Әдип турында кыскача белешмә. Аның энциклопедист галим булуы. Казандагы һәм Яшел Үзән районындагы музейлары.
“Әбүгалисина” кыйссасы. Әбүгалисина һәм Әбелхарис образлары. Аларның белемгә омтылышлары, белем өйрәнүдәге тырышлыклары. Белемнең файдасы. Әбүгалисинаның ярлы егеткә, Әбелхарисның патшага булышуы. Туганлык һәм көнчелек хисләре. Әбүгалисинаның галим булып танылуы.
Әдәбият теориясе. Кыйсса
Габделхәй Сабитов. Язучы турында кыскача белешмә.
“Чүкеч” хикәясе. Язучының әйтергә теләгән фикере. Хикәядә малай һәм ата образлары. Әсәрдә искә алынган эш кораллары.
Әдәбият теориясе. Хикәяләү
Абдулла Алиш. Язучының тормыш юлы, иҗаты турында кыскача мәгълүмат.
“Әни ялга киткәч” хикәясе. Хикәянең төп идеясе. Малайның яңага омтылышы, эшчәнлеге. Малайның өйдә башкарган эшләре. Малайның эшкә өйрәнүе турындагы мәкальләр.
Әдәбият теориясе. Хикәяләүче
Фәнис Яруллин. Әдип турында кыскача белешмә.
“Кояштагы тап” хикәясе. Әсәрнең төп идеясе. Малай һәм ана образлары. Хикәядә ялганның, ялкаулыкның фаш ителүе. Яманлыкның эзе калуы.
Әдәбият теориясе. Притча
Гөлшат Зәйнашева. Шагыйрә турында кыскача мәгълүмат.
“Кем булырга?” шигыре. Шагыйрәнең әйтергә теләгән фикере. Шигырьдә әйтелгән һөнәрләр. Һөнәр сайлауның мөһимлеге.
Мәгъсүм Латыйфуллин. Язучы турында кыскача белешмә.
“Сәйдәшнең юл башы” хикәясе. Салих Сәйдәшевның һөнәр сайлавында зур роль уйнаган вакыйга. Танылган кешеләрнең төрле һөнәрләр турында уйланулары. С.Сәйдәшевның тормышына йогынты ясаган шәхесләр.
Әдәбият теориясе. Биографик әсәр
Салих Сәйдәшев. Композиторның тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. С.Сәйдәшев исемендәге Зур концерт залы, музее, һәйкәле
Равил Фәйзуллин. Шагыйрь турында кыскача мәгълүмат.
“Бердәнбер” шигыре. Шигырьнең төп идеясе. Бердәнбер сүзенең мәгънәсе. Шигырьнең төзелеше
VI. Ил өстендә илле дустың булсын.
Дәрдемәнд. Әдип турында кыскача белешмә.
“Ике туган” хикәясе. Хикәянең эчтәлеге. Туганлык мөнәсәбәтләренең бирелеше. Әтәч белән тавыкның кешеләштереп (персонификация) бирелүе. Сәламәт булуның, куркынычсызлыкның элементар кагыйдәләре
Һади Такташ. Шагыйрь, аның балачагы турында мәгълүмат.
“Мокамай” поэмасы. Поэманың эчтәлеге. Мокамай образының прототибы. Поэмада кулланылган сурәтләү чаралары. Тормыштагы ялгыш адымның һәлакәткә илтүе. Шагыйрьнең дуслык хисләренә тугрылыгы. Поэмадагы символлар.
Әдәбият теориясе. Поэма
Ренат Харис. Әдип турында кыскача белешмә. Аның төрле яклы иҗаты.
“Серле алан” пьесасы. Пьесаның эчтәлеге. Малайлар, карт образлары. Пьесадагы символик образлар. Ваемсызлык нәтиҗәләре. Бәхет, тынычлык өчен һәр кешенең җавалылыгы.
Әдәбият теориясе. Символик образ. Диалог. Монолог
Эльмира Шәрифуллина. Шагыйрә турында кыскача мәгълүмат.
“Дуслык, чын дуслык!” шигыре. Шигырьнең эчтәлеге, төзелеше. Дуслыкның көче турында уйлану
Шәүкәт Галиев. Язучының тормыш юлы, иҗаты турында кыскача мәгълүмат.
“Дуслык балы” шигыре. Шигырьнең эчтәлеге. Шигырьдә күтәрелгән милләтара дуслык, толерантлык проблемалары.
Шигырьнең строфалары, рифмалары, троплар
VII. Көлке көлә килә...
Шәүкәт Галиев. “Курыкма, тимим”, “Атлап чыктым Иделне” шигырьләре. Шигырьләрнең эчтәлекләре. Һәр шигырьдәге юмор
Фаил Шәфигуллин. Язучының тормыш юлы, иҗаты турында кыскача мәгълүмат.
“Ике тиен акча” хикәясе. Хикәянең эчтәлеге. Марат образы. Хикәядәге юмор. Язучының юмор аша әйтергә теләгән фикере
VIII. Һәр фасылың гүзәл, табигать!
Роберт Әхмәтҗанов. Шагыйрь турында кыскача мәгълүмат.
“Иртә әле...” шигыре. Шигырьдә табигать тасвиры. Кулланылган әдәби алымнар. Туган ил кадере.
Әдәбият теориясе. Пейзаж
Гәрәй Рәхим. Шагыйрь турында кыскача мәгълүмат.
“Апрель” хикәясе. Әсәрнең эчтәлеге. Төп идеясе. Хикәядәге чагыштырулар. Автор игътибарны юнәлткән табигать кануны.
Әдәбият теориясе. Портрет
Гомәр Бәширов. Язучының тормыш юлы, иҗаты турында кыскача мәгълүмат.
“Туган ягым – яшел бишек” повестеннән өзек. Сабантуй турындагы өзекнең эчтәлеге. Сабантуй бәйрәменең тасвирлап бирелеше. Көрәшче егетләр, Хәкимҗан образлары. Сурәтләү чаралары. Сабантуй бәйрәме тарихы
Лотфулла Фәттахов.
Рәссамның тормышы, иҗаты турында кыскача мәгълүмат. “Сабантуй” картинасында сурәтләнгән табигать, авыл кешеләре
Балалар өчен чыга торган газета-журналлар.
“Сабантуй” журналы. Журнал басылып чыгу тарихы. Журнал рубрикалары. Мәкаләләрнең эчтәлеге
7 сыйныф.
I. Халык авыз иҗаты. Йола фольклоры. Йола фольклоры турында төшенчә. Йолаларның төрләре. Алар – халыкның рухи байлыгы, халыкны милләт итеп берләштерә торган асыл нигезләрнең берсе. Аларның көнкүреш һәм дини гореф-гадәтләр белән бәйләнеше, төрләре, үзенчәлекләре Гаилә йолалары. “Бәби туе”, “Туй” йолалары турында белешмә. Аларны үткәрү тәртибе
Фәтхи Бурнаш. Язучы турында белешмә. “Яшь йөрәкләр” драмасы (өзек). Драмада йолаларның бирелеше, халкыбызга хас сыйфатлар
Халык авыз иҗаты. Бәетләр. Бәетләрнең лиро-эпик жанр булуы. “Сак-Сок” бәете. Кошларга әйләнгән ике бала язмышының фаҗигасе, бәетнең фантастик сюжетка корылган булуы
Мөнәҗәтләр. Мөнәҗәтләрнең лирик жанр булуы, аларның нигезендә ялгызлыкта үз-үзең белән сөйләшү, Илаһи көчкә мөрәҗәгать итү, ялварып, ярлыкауны сорау икәнлеге турында мәгълүмат. Мөнәҗәтләрнең борынгы заманнардан ук татар язма әдәбиятының һәм халык иҗатының үзенчәлекле жанры булып формалашуы. “Туган ил исемнән китмәс” мөнәҗәтендә туган ил темасының бирелеше
Габдулла Тукай. Шагыйрь иҗаты турында белешмә. “Милли моңнар” шигыре. Шагыйрь һәм милләт язмышы мәсьәләсе
II. Аталар сүзе — акылның үзе
Фатих Әмирхан. Тормышы һәм иҗади эшчәнлеге. “Ай өстендә Зөһрә кыз” әсәренең татар халык әкиятләренә нигезләнүе. Яхшылык белән явызлык көрәше.
Әдәбият теориясе. Әдәбиятта фольклоризм Нәкый Исәнбәт. Язучы иҗаты турында белешмә. Халык авыз иҗатын җыюдагы хезмәтләре. “Җирән чичән белән Карачәч сылу” драмасы. Үзәк геройда халык авыз иҗатыннан килә торган сыйфатларның (җорлык, тапкырлык, акыл көче ярдәмендә дошманнарын җиңү) туплап бирелеше
Галимҗан Ибраһимов. Язучының тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Алмачуар” хикәясе. Хайваннарга карата миһербанлылык хисләре тәрбияләү
Татар халкының милли киемнәре һәм бизәнү әйберләре. Түбәтәй (кәләпүш), калфак, читек, чулпы, беләзек, изү турында мәгълүмат. Милли киемнәрнең үзенчәлеге, вакыт узган саен үзгәрүләргә бирелүе, халкыбыз үткән зур тормыш юлын, аның үткәнен һәм бүгенгесен чагылдыруы
Роберт Миңнуллин. Шагыйрь турында белешмә. “Килен төшкәндә” шигыре. Халкыбызның гореф-гадәтләрен белү, аларга мәхәббәт тәрбияләү
Рөстәм Яхин. Композиторның тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. Аның профессиональ җырлар, романслар, музыкаль әсәрләр башкаруындагы эшчәнлеге. Рөстәм Яхин – Татарстан Республикасының Дәүләт гимны авторы
Халисә Мөдәррисова. Шагыйрәнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Көмеш дага” шигырендә бәхет төшенчәсенең тирән фәлсәфәсен ачуы. Сугыш фаҗигасенең чагылышы (1 сәгать).
III. Ил язмышы — ир язмышы
Әдип Маликов. Шагыйрь турында белешмә. «Ил язмышы — ир язмышы” шигырендә ватанпәрвәрлек билгеләре чагылу. Шигырьдә оптимистик рух.
Әдәбият теориясе. Гражданлык лирикасы. Пафос
Гадел Кутуй. Тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Сагыну” нәсере. Сугыштагы кешенең кичерешләрендә туган ил образы.
Әдәбият теориясе. Нәсер турында төшенчә. Инверсия
Сибгат Хәким. Шагыйрьнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Бакчачылар” поэмасы, “Бу кырлар, бу үзәннәрдә” шигыре. Әсәрләрдә лиризм, сәнгатьчә гадилек һәм осталык, ватанпәрвәрлек хисләре чагылышы
Рафаил Төхфәтуллин. Язучы турында белешмә. “Җиләкле аланнар” повестенда балачак хатирәләренең самимилеге, төгәллеге. Мәктәп тормышының үзенчәлекле детальләрдә чагылышы. Укучы һәм укытучы мөнәсәбәтләрен бала күңеле һәм хисләре аша тасвирлау
Мөхәммәт Мәһдиев. Язучы турында белешмә. “Без — кырык беренче ел балалары” повесте (өзек). Бөек Ватан сугышы авырлыкларының әсәрдә чагылышы. Яшүсмерләр образы.
Әдәбият теориясе. Тартмалы композиция
Мөхәммәт Мирза. Шагыйрь турында белешмә. “Изге сукмак” шигыре. Балачак хатирәләренең онытылмавы, кешелеклелек сыйфатларының (мәрхәмәтлелек, изгелек, шәфкатьлелек) бирелеше
IV. Һәр чорның үз герое
Нәҗип Думави. Тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Беренче кар” шигыре. Табигатьнең матурлыгын тасвирлау
Һади Такташ. Тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Алсу” поэмасы. Яшәү шатлыгы, оптимизм, үзеңне бәхетле тою хисләре чагылышы.
Әдәбият теориясе. Рефрен, кабатлау
Хәсән Туфан. Тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Агыла да болыт агыла”, “Тамчылар ни диләр?” шигырьләре. Чор белән бәйле шәхес фаҗигасе, хаксызга рәнҗетелгән кешеләр язмышы
Гурий Тавлин Тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Кояш болытка кергәндә” романы (өзек). Әсәрдә фаҗигале елларның чагылышы. Чорның гаделсезлеген үз җилкәсендә татыган бала образы
V. Туган җир ул була бер генә, туган җирнең кадерен бел генә!
Аяз Гыйләҗев. Тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Өч аршын җир” повестеннан өзек. Туган җирнең кадерле булуы. Читтә яшәүчеләрнең туган туфракка тартылуы
Илдар Юзеев. Шагыйрь турында белешмә. “Ак калфагым төшердем кулдан...” драмасы. Чит илләрдәге милләттәшләребез язмышы.
Әдәбият теориясе. Ремарка
Фәннур Сафин. Шагыйрь турында белешмә. “Туган җиремә” шигыре. Туган якны ярату хисләренең бирелеше
Марсель Галиев. Тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Нигез” повесте (өзек). Әсәрдә Бөек Ватан сугышы елларындагы вакыйгалар. Повестьта гореф-гадәтләрнең, йолаларның бирелеше. Туган җирнең, туган нигезнең кадерле, изге булуы, образларның бирелеше.
Әдәбият теориясе. Повесть
VI. Актыктан хаклык җиңә
Фатих Хөсни. Тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Сөйләнмәгән хикәя” әсәре. Баланың күңел дөньясын сурәтләүдә язучының осталыгы. Мавыгу төшенчәсенә салынган мәгънәне ачыклау, үзеңә-үзең хуҗа булуның мөһимлеге.
Әдәбият теориясе. Тема турында төшенчә
Роза Хафизова. Язучы турында белешмә. “Әти кайткан көн” хикәясе. Бөек Ватан сугышы чорында балалар язмышы
Фәнис Яруллин. “Ак төнбоек” хикәясе. Кешегә яхшылык эшләүнең күркәм гадәт икәнен, әмма аны һәрчак искә төшереп торуның кире тәэсир ясавын оста күрсәтү
Рафис Корбан. Шагыйрь турында белешмә. “Ярдәм итик” шигыре. Бал кортлары образы мисалында хезмәткә мәхәббәт тәрбияләү
Рөстәм Галиуллин. Язучы турында белешмә. “Биш «икеле» хикәясе. Укуга, белем алуга уңай мөнәсәбәт тәрбияләү, кимчелекләрне юмор аша күрсәтү
Айгөл Әхмәтгалиева. Язучы турында белешмә. “Табыш” хикәясе. Бала психологиясенең бирелеше, күркәм сыйфатлар тәрбияләү. Табылган әйбернең шатлык китермәвен аңлау (1 сәгать).
VII. Табигатькә дә табиб кирәк!
Мөдәррис Әгъләмов. Шагыйрь турында белешмә. “Сөйли ак каен...” шигыре. Җанландырылган табигать образлары. Экологик тәрбия
Зиннур Мансуров. Шагыйрь турында белешмә. “Балык кычкыруы” шигыре. Елга-күлләребезнең пычрануы – кешелек дөньясы өчен зур фаҗига. Табигатькә сакчыл караш тәрбияләү
Хәбир Ибраһим. Язучы турында белешмә. “Карач” хикәясе. Кешеләрнең табигатьтәге җан ияләренә мөнәсәбәте
8 сыйныф.
Тарих китабында безнең өчен бик күп хатирәләр саклана
Халык авыз иҗаты. Фольклор жанрлары буларак риваятьләр, аның ничек барлыкка килүе. Риваять төрләре.
Тарихи риваятьләр. Татар халыкының “Сихерче кыз” риваяте. Әсәрдә Казан образының бирелеше, тарихы. Әлеге риваятькә хас әкияти алымнар
Топонимик риваятьләр. Татар халкының “Гали тугае” риваяте. Урта гасыр Европа халкының “Моргана”риваяте. Шәһәр, авыл, тау һәм елга атамаларының килеп чыгышы
Легендалар. Аның төрләре. Легенданың риваятьтән аермалы яклары.
Татар халкының «Зөһрә кыз» легендасы. Легендада Зөһрә образының бирелеше. Әсәрдә хыял мотивлары, аның кеше язмышын ачудагы роле. Әсәрдә гаиләдәге мөнәсәбәтләрнең бирелеше
Музыка уен кораллары, аларның халык тормышындагы роле
Без тарихта эзлебез
Тарихи ядкарьләр буларак cәяхәтнамә һәм елъязма жанрлары. Ибне Фадлан – X гасырның беренче яртысында яшәгән гарәп сәяхәтчесе. Ибн Фадланның 921 – 922 нче елларда Болгар дәүләтенә сәфәре вакытында язылган сәяхәтнамәсе. Болгар дәүләтенең ил тарихындагы роле. Ил башлыгы Алмыш хан
Фатих Кәрими. Әдип һәм журналист тормышы һәм иҗат юлы. Аның Европа илләренә сәяхәте, бу сәяхәтнең максаты. «Аурупа сәяхәтнамәсе» әсәреннән өзек. Европа илләрендәге культура учаклары, Петербург китапханәсе турында мәгълүмат. «Аурупа сәяхәтнамәсе»нең әдәби роле
Миргазиян Юныс. Язучының тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. Татар әдәбиятында диңгезчелек (маринистика) жанрына нигез салуы. Язучының “Су” хикәясе
Әдәбият теориясе. Тарихи роман турында төшенчә
Тарихи һәйкәл буларак Казан Кремле, аның төзелү тарихы. Кремльнең бүгенге торышы.
Габдулла Тукай. Язучының 1895 нче елда Җаек (Уральск) шәһәренә китүе. Анда Тукайның җәмәгать эшлеклесе, журналист, тәрҗемәче һәм шагыйрь буларак формалашуы. 1907 нче елда кире Казанга кайтуы. Шагыйрь иҗатының Казан чоры. Казанда аралашкан дуслары, балалар әдәбиятына һәм халык әдәбиятын өйрәнүгә керткән өлеше, театр эшчәнлегенә игътибары, сәяхәтләре, иҗтимагый эшчәнлеге. “Әл-ислах” газетасындагы эшчәнлеге. Габдулла Тукайның “Пар ат” шигыре. Аның язылу тарихы. “Пар ат” шигыренең лирик герое, аның кичерешләре, өметләре. Пар ат образының символикасы. Табигать, кучер образларының бирелеше, мәгънәләре
Бакый Урманченың “Пар ат” шигыренә иллюстрациясе. Картинада Габдулла Тукай шигырендә сурәтләнгән вакыйганың бирелеше.
Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт премияcе. Премиянең беренче лауреатлары.
Күренекле рәссам, сынчы Бакый Урманченың (1897 – 1990) тормышы. Ул тудырган скульптур портретлар, картиналар
Наҗар Нәҗми. Шагыйрьнең тормыш һәм иҗат юлы. Аның Тукай шәкерте булуы, аның идеяләрен үстерүе. Н.Нәҗми иҗат иткән әсәрләрдә Тукай образының бирелеше, мәгънәсе. Шагыйрьнең «Татар теле» әсәрендә Тукай традицияләрен дәвам итүе. Н.Нәҗминең Бөек Болгарга сәфәре турындагы “Агыйделдә ак пароход” әсәреннән өзек. Әсәрдә сурәтләнгән “түгәрәк өстәл”, анда катнашкан язучылар. Әсәрнең әдәби мәгънәсе, кыйммәте
Онытылмас еллар
Гариф Ахунов. “Замандашлар портреты” әсәреннән өзек. Язучының әсәрдә рәссам Виктор Куделькинның иҗатын яктыртуы, аның картиналары турында уйланулары. Рәссам иҗатында М.Җәлил образы, аның бирелеше, иҗатчының халык язмышының кискен дәверләрен полотнода сурәтләве. В.Куделькинның “Билгесез биеклектә” картинасы, Бөек Ватан сугышы
Сугыш турындагы җырлар. Роберт Әхмәтҗановның “Озатып вокзаллар каршында…” (“Солдатлар”) шигыре. Сугышка баласын озаткан Ана образы. Татар халкының “Герман көе” җыры. Музыка сәнгатенең матур әдәбият белән тыгыз бәйләнештә булуы һәм бер-берсенә йогынтысы Фатих Кәримнең тормышы, иҗаты. Аның иҗатында сугыш темасы, образларның бирелеше. Шагыйрьнең “Ант” шигыре, «азатлык» һәм «явызлык» проблемалары. “Кыңгыраулы яшел гармун” поэмасы, андагы образлар системасы. Гармун һәм җыр образының роле. Әлеге лирик әсәрләрдә сугыш проблемасының бирелеше
Туфан Миңнуллин. Күренекле драматург, язучы, публицист һәм җәмәгать эшлеклесенең тормышы һәм иҗаты. “Моңлы бер җыр” драмасы. Әсәрдә М.Җәлил образының бирелеше, аның тоткынлыктагы тормышы. Драмада фәлсәфи мотивлар, фантастик алымнарның роле. Т.Миңнуллинның “Моңлы бер җыр” публицистик драмасы турында белешмә
Казанда Муса Җәлил һәйкәле һәм җәлилчеләргә куелган барельефлар.
Марсель Сәлимҗанов. Режиссёрның тормышы, иҗаты. Аның татар профессиональ театрының, милли драматургиянең үсешенә керткән өлеше.
Ринат Таҗетдинов. Халык артистының тормышы һәм иҗаты, ул тудырган онытылмас образлар
Фронт хатлары, аның халык тормышындагы роле. Муса Җәлилнең кызы Чулпанга язган хаты, Фәтих Кәрим хатлары. Татар әдәбиятында эпистоляр жанр.
Әдәбият теориясе. Эпистоляр жанр турында төшенчә
Мостай Кәрим. Шагыйрь һәм язучының тормышы, иҗаты. “Билгесез солдат” шигыре. Шигырьдә билгесез солдат образы. Лирик геройның кичереше, шәхесләр язмышы
Чыңгыз Айтматов. Әдип турында белешмә. Аның “Анам кыры” әсәре. Әсәрдә Тулганай, Җир-ана образлары. Җыелма Җир-ана образына салынган мәгънә. Авторның сугыш турындагы уйланулары. «Анам кыры» повесте турында белешмә
Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау
Әтинең зур бүреге иртә киелде
Клара Булатова. Шагыйрә турында белешмә. “Башым иям” шигыре, сугыш афәтенең шагыйрәнең балачагына тәэсире, хатирәләрендә калдырган эзе
Нур Әхмәдиев. Язучы иҗаты турында белешмә. “Җиңү көне” шигыре. “Минем туган көнем” хикәясе
Факил Сафин. Язучының тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Тулганай” әсәреннән өзекләр. Тулганай образы, аның әсәрдәге башка образларны ачудагы әһәмияте. Әсәрдә кешелеклек, шәфкатьлелек проблемалары
Разил Вәлиев. Тормышы һәм иҗади эшчәнлеге. “Ватаным” шигыре. Сугыш, аның гади халык, балалар җилкәсенә алып килгән авырлыгы
Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау
Ана — изге, Ана — бөек, аңа — дан!
Аңлар өчен йөрәгенең олылыгын,
Туу кирәк кайчак безгә яңадан!
Шәриф Камал. Әдипнең тормышы, иҗаты турында кыскача мәгълүмат. “Буранда” новелласы. Төп геройның язмышы. Аның эчке дөньясы, күңел халәте. Психологик алымнар. Әсәрдә Ана образына хас сыйфатлар.
Әдәбият теориясе. Әдәби деталь. Матур әдәбиятта психологизм. Новелла турында төшенчә Ибраһим Салахов. Язучының тормышы һәм иҗаты. Репрессияләнгән әдипләр язмышы. “Халык дошманы” төшенчәсе. “Ана тавышы” хикәясе (“Колыма хикәяләре” циклыннан). Ялгыз ананың аяныч язмышы, кичерешләре. Автор әйтергә теләгән фикер
Сибгат Хәким. Шагыйрьнең тормыш юлы, иҗаты турында мәгълүмат. Иҗатында яктырткан темалар. “Әнкәй” шигырендә Ана образына хас сыйфатлар. Лирик геройның хис-кичерешләр бирелеше. Сагыну хисе. “Җырларымда телим” шигыре. Шигырьнең эчтәлеге, поэтик яңгырашы, сурәтләү чаралары. Шигырьдә күтәрелгән проблемалар
Роберт Миңнуллин. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты. Әдәбиятка булган мәхәббәте. Иҗатында яктыртылган темалар. “Әнкәй” шигыре. Ана образының бирелеше. Лирик геройның уйлары, кичерешләре
Марсель Галиев. Шагыйрьнең тормыш юлы, иҗаты турында мәгълүмат. “Су буеннан әнкәй кайтып килә” шигыре. Шигырьдә ана образы. Лирик геройның туган ягы турында хис-кичерешләре. “Кабатланмас әкият” шигыре. Хыялда туган авыл күренеше. Балачакка кайту теләге, лирик геройның хис-кичерешләре. Ана образының бирелеше Луиза Батыр-Болгари. Композиторның тормыш юлы, иҗаты
Шәриф Хөсәенов. Әдипнең тормыш юлы һәм иҗаты турында мәгълүмат. Беренче драмалары турында белешмә. “Әниемнең ак күлмәге” (“Әни килде”) драмасы. Драмада ана образының бирелеше. Ананың язмышы, балаларына булган мәхәббәте. Автор әйтергә теләгән фикер. Шәриф Хөсәеновның “Әниемнең ак күлмәге” (“Әни килде”) драмасы турында. Драманың татар әдәбиятында тоткан урыны. Ана образы турында мәгълүмат. Аналар һәм балалар проблемасы
Фоат Садриев. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Таң җиле” романы. Романда бирелгән образларның язмышы, ана (Нуриәсма) образының бирелеше. Нәсимә белән Фәритнең үз-үзләрен тотышы, уллары Маратның авылда терелүе, сөйләшә башлавы, дуслар табуы. Авторның әйтергә теләгән фикере
Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау
VI. Көлсәң – көл, еласаң – ела!
Беренче сатирик журналлар. Беренче сатирик журналлар турында белешмә. Вакытлы матбугатны башлап җибәргән шәхесләр.
Әдәбият теориясе. Сатира турында төшенчә
Галиәсгар Камал. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты, татар әдәбиятында тоткан урыны. “Банкрот” сатирик комедиясе. Сираҗетдин Туктагаевның тормыш, көнкүреше, уйлаган хәйләсе. Тирә-юньдәге образларның үз-үзләрен тотышы. Галиәсгар Камалның “Банкрот” комедиясе турында белешмә. Әсәрнең сәхнә тарихы. Әдип тарафыннан күтәрелгән проблема.
Әдәбият теориясе. Конфликт турында төшенчә. Сарказм. Проза әсәрләрендә сатира Гамил Афзал. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты турында кыскача мәгълүмат. Юмор-сатира өлкәсендә тоткан урыны “Юл газабы” хикәясе. Хикәяләүче авторның язмышы турында белешмә. “Тәвәккәл әби” шигыре. Әбинең аянычлы язмышы, эш-гамәлләре. Шигырьнең эчтәлеге, поэтик яңгырашы. Автор идеясе. Сурәтләү чаралары. Шигырьдә күтәрелгән проблемалар.
Әдәбият теориясе. Сатирик шигырь. Ирония турында төшенчә
Зәки Нури. “Пародия”. Пародиянең язылу стиле. Пародиягә салынган эчтәлек. Төрле шәхесләргә багышланган эпиграммалар. Эпиграммаларда сарказм.
Әдәбият теориясе. Пародия турында төшенчә. Эпиграмма
Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау
VII. Даһи гомере – халкы хәтерендә!
Ренат Харис. Шагыйрьнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Гармунчы” поэмасы. Поэманың эчтәлеге. Лирик геройның бирелеше. Поэмада кулланылган сурәтләү чаралары. Гармуннан чыккан көйләрнең сурәтләнеше. “Ике гөл” шигыре. Шигырьнең идеясе, төзелеше. Шигырьгә салынган мәгънә. Автор әйтергә теләгән фикер
Зөлфәт. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. Юмор-сатира өлкәсендә ирешкән уңышлары. “Шигырем – ачык!” ,“Шундый чагы әле җанымның” шигырьләре. Аларда лирик геройның хис-кичерешләре. Әдип шигыренә хас үзенчәлекләр.
Әдәбият теориясе. Документаль повесть жанры
Галия Кайбицкая. Актрисаның тормыш юлы турында белешмә. Татар музыка сәнгатен һәм операсын үстерүгә керткән өлеше
Рабит Батулла. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. Төрле жанрларда иҗат итүе. “Бию” кыйссасы. Рудик белән бәйле, госпитальдә булган көлкеле вакыйганың әдәби гәүдәләнеше. Яшь талантның беренче уңышы
VIII. Табигатьнең дә җаны бар.
Айдар Хәлим. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Өч аяклы ат” повесте. Әсәрнең эчтәлеге. Кәбирнең язмышы, атка мөнәсәбәте. Аның тирәсендә булган башка геройларның үз-үзләрен тотышы. Ат образының бирелеше
Гарәфи Хәсәнов. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Беренче күк күкрәү” хикәясе. Язгы табигать күренешенең сурәтләнеше. Геройның язгы табигать турында уйлары, хис-кичерешләре. Беренче күк күкрәү мизгелләренең тасвирланышы
Камил Кәримов. Әдипнең тормыш юлы, иҗаты турында белешмә. “Тимергали бабай хикәяте” хикәясе. Хикәянең эчтәлеге. Авторның Сабантуй бәйрәмен тасвирлау үзенчәлеге. Заманга хас булган атрибутларның бирелеше (кулъяулык бирү, аулак өй күренеше һ.б.)
“Ялкын” журналы. Журналның тарихы. Журнал рубрикалары. Мәкаләләрнең эчтәлеге (1 сәгать).
9 сыйныф.
I. Атадан улына чын мирас − сүздер
Халык авыз иҗаты. Дастаннар.
Халык авыз иҗатының эпик жанры дастан турында төшенчә. Дастаннарның төрләре. “Идегәй” дастаны. Аның төп герое. Дастанда тарихи шәхесләрнең сурәтләнүе. Әсәрдә ил белән идарә итү, халык язмышы мәсьәләсе.
Әдәбият теориясе. Халык авыз иҗаты. Дастан. Трагедия
Кол Гали язмышы. Аның “Кыйссаи Йосыф” поэмасы. Йосыфның язмышы. Туганнар арасындагы мөнәсәбәтләр. Йосыф-Зөләйха мәхәббәте. Сюжетта кешеләрне ярату (гуманизм), гаделлек карашларының чагылышы. Поэмада төш күрү мотивлары.
Әдәбият теориясе. Рәдиф
Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау
II. Мәхәббәт бер булса да, ике йөрәктә яши
Сәйф Сараи иҗаты. Аның “Сөһәйл вә Гөлдерсен” дастаныннан өзек. Әсәрнең сюжеты. Дастанда сурәтләнгән табигать күренешләренең роле. Чагыштыру, метафоралар, аларның оригинальлеге. Дөньяны материалистик аңлауны чагылдырган детальләр, аларның ышандыру көче. Геройларга характеристика бирү.
Әдәбият теориясе. Нәзыйрәчелек
III. Гөл үссә – җирнең күрке,
Кыз үссә – илнең күрке
Габделҗаббар Кандалыйның тормыш юлы һәм иҗаты. “Сахибҗамалга” поэмасы. Шагыйрьнең әдәбиятка алып килгән яңалыгы. Әсәрдә мәхәббәтнең чагылышы. Хатын-кыз гүзәллеген тасвирлауда шагыйрьнең табышлары
Ризаэтдин Фәхретдиннең тормышы турында белешмә. “Әсма, яки Гамәл вә җәза” романында күтәрелгән проблемалар. Яхшылык һәм явызлык, әдәплелек һәм әдәпсезлек, галимлек һәм наданлык бәрелеше. Төп герой Әсма язмышы
Габдулла Тукайның тормыш юлы һәм эшчәнлеге турында белешмә. Әдипнең Казан чоры иҗаты. “Татар кызларына” шигырендә күтәрелгән мәсьәләләр. Әсәрдә лирик геройның хисләрен ачыклау. Г.Тукайның татар кызлары турындагы хыял-өметләре. Шагыйрь һәм милләт язмышы мәсьәләсе. Казан шәһәрендә Габдулла Тукай музее турында мәгълүмат.
Әдәбият теориясе. Антитеза
Фатих Әмирханның тормыш юлы һәм иҗаты. Әдипнең күпкырлы иҗаты. “Хәят” повесте. Төп каһарман образы. Аңа хас сыйфатлар. Бай татар зыялыларының гаилә тормышы һәм гореф-гадәтләре. Шул шартларда үскән татар кызының холкы тәрбияләнү, омтылыш-теләкләре чагылу. Рус дөньясы белән аралашып үскән яшь кешенең дөньяга һәм яшәү тәртипләренә карашында каршылыклар туу. Кеше психологиясен тасвирлауда авторның осталыгы
Аяз Гыйләҗевның тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Аның “Җомга көн, кич белән...” повесте. Әсәрдә Бибинур образының бирелеше. Бибинур әбинең изге күңеллелеге, шәфкатьлелеге. Авторның кешеләрдә яхшылык, игелеклелек кебек сыйфатларның кими баруына борчылуы. Повестьның А.Солжиницинның «Матрёнин двор» әсәре белән уртак һәм аермалы яклары. Әсәрнең сәнгатьнең башка төрләре белән бәйләнеше
Рөстәм Мингалим иҗаты. Шагыйрьнең прозасы “Сап-сары көзләр” хикәясе. Сугыш чоры кешеләренең язмышы, тормышы сурәтләнеше
IV. Бер йөрәктә туган җыр икенче йөрәкне кузгата
Әдәбият теориясе. Лирика. Пейзаж лирикасы.
Ркаил Зәйдулла турында белешмә. “Буранда” шигырендә сурәтләнгән табигать күренеше. Шагыйрь хисләрен ачу юллары
Илсөяр Иксанова иҗаты. “Тузганак” шигырендә пейзаж бирелеше. Анда табигать һәм кеше мөнәсәбәтләренең ачылышы.
Әдәбият теориясе. Гражданлык лирикасы
Сания Әхмәтҗанованың тормыш юлы һәм иҗаты. Аның “Татар акылы...” әсәрендә күтәрелгән проблемалар. ХХ йөз башында Төркиягә киткән бөек шәхесләр турында мәгълүмат бирү.
Әдәбият теориясе. Фәлсәфи лирика
Марс Шабаев тормышы һәм иҗаты. “Корыган имән монологы” шигырендә шагыйрьнең фәлсәфи карашларының чагылышы
Мөхәммәт Мирза тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Иҗатына хас үзенчәлекләр. Робагый, газәл жанрындагы әсәрләре.
Әдәбият теориясе. Күңел лирикасы
Фирүзә Җамалетдинованың иҗаты. Аның “Ташлар”, “Кунак көткән кебек” шигырьләренең идея-проблематикасы
Рәшит Әхмәтҗанов тормышы һәм иҗаты турында белешмә. “Сандугач керде күңелгә” шигырендә шагыйрь хисләренең чагылышы
V. Театр – яктылыкка, нурга илтә!
Галиәсгар Камал тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Драматург каләменә хас сыйфатлар. “Беренче театр” комедиясендә конфликт һәм аның чишелеше, образларның үзенчәлекле якларын ачу.
Әдәбият теориясе. Сүз уйнату. Монолог
Беренче хатын-кыз татар артисткасы Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская иҗаты, театр сәнгатен үстерүдәге эшчәнлеге.
Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры турында белешмә
Халисә Мөдәррисованың тормышы һәм иҗаты. “Бәйге хакы” повестеннан өзек белән танышу. Язучының кеше язмышы турындагы ачыш-табышлары. Артистлар тормышын яктыртудагы яңалыгы. Аның сәхнә әсәре булып уйналуы
Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау
VI. Мең шифага ия кулларда
Күпме язмышларның эзе бар...
Габдрахман Әпсәләмовның тормыш юлы һәм иҗаты. “Ак чәчәкләр” романында күтәрелгән проблемалар. Әсәрдә табиблар һәм шәфкать туташларының хезмәтен чагылдыру үзенчәлеге.
Әдәбият теориясе. Роман. Хронотоп
Саҗидә Сөләйманованың тормышы һәм язмышы турында белешмә. Әдинең шигъри осталыгы. Шагыйрәнең прозасы. Табиблар тормышын чагылдырган “Гөлбадран” повестеннан алынган “Дөнья бу!..” өзеге белән танышу. Сәламәтлек сагында торучы табибларның үз эшләренә һәм кешеләргә мөнәсәбәте. Медицинада хирург хезмәте турында сөйләшү
VII. Укытучым! Синең бөек исемең
Йөрәгемдә мәңге сакланыр...
Мөхәммәт Мәһдиевнең тормыш юлы һәм иҗаты. Әдип каләменә хас сыйфатлар. “Фронтовиклар” романында укытучылар тормышын һәм эшчәнлеген чагылдыру үзенчәлеге. Төп герой Рушад образы.
Рәдиф Гаташның тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Аның шигъри осталыгы. Әсәрләренең жанры. “Укытучы” шигыре
Лена Шагыйрьҗанның тормыш юлы һәм иҗаты. Шигърияткә алып килгән яңалыгы. “Укытучы” шигырендә күтәрелгән проблемалар
Вакыйф Нуриевның тормыш юлы һәм иҗаты. “Инша” хикәясендә Әкрәм образының бирелеше. Хикәядәге юморны аңлау
Бүлектә үтелгәннәрне гомумиләштереп кабатлау
VIII. Авыр эшкә беләк бар,
Кыю эшкә йөрәк бар
Хәсән Сарьянның тормыш юлы һәм иҗаты. Иҗатында лиризм. “Әткәм һөнәре” повестенда яшь кеше образын ачу үзенчәлекләре, аларда әхлакый сыйфатларның бирелеше. Татар халкының борынгыдан килгән һөнәрләре турында белешмә бирү
Гариф Ахуновның тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Иҗатында нефтьчеләр тормышын яктырту үзенчәлекләре. “Хәзинә” романында нефть чыгаручылар образлары. Нефть табу белән бәйле һөнәрләр турында мәгълүмат бирү.
Илдар Юзеевның тормыш юлы һәм иҗаты. Аның шигъри һәм драматурглык осталыгы. “Таныш моңнар” поэмасында яшь кешенең тормыш юлын сайлауны чагылдыру.
Әдәбият теориясе. Поэма
Хисам Камаловның тормыш юлы һәм иҗаты. “Очучы” хикәясендә күтәрелгән проблемалар. Очучы һөнәре турында мәгълүмат бирү.
Әдәбият теориясе. Мәдхия
Мәдинә Маликованың тормыш юлы һәм иҗаты. “Казан каласы – таш кала” повестенда архитекторлар һөнәренә хас сыйфатларны чагылдыру үзенчәлеге
Салисә Гәрәеваның тормышы һәм иҗаты турында белешмә. Эшче һөнәрләрен ачу үзенчәлеге. “Сварщик егет” шигыре. Әдәбиятта тимерне эретеп ябыштыручылар образларын һәм эшчәнлеген гәүдәләндерү
IV БҮЛЕК. Укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр:
5 сыйныф.
– әдәби әсәрләрне, сүзләрен дөрес әйтеп, йөгерек уку;
– авторның әйтергә теләгән фикерен аңлау, үз мөнәсәбәтен белдерү, өлешләргә бүлә һәм планын төзи белү;
– әдәби – теоретик төшенчәләрне рус әдәбият белеме белән тәңгәлләштерү;
– татар әдәбиятының дөнья культурасында тоткан урынын аңлау;
– авторларның тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача күзаллау;
– 8 − 10 татар, рус, чит ил язучысы, шагыйрьләре исемнәрен һәм алар язган әсәрләрне белү;
– 3 − 4 сәнгать әһеленең тормышы, иҗатын турында мәгълүматлы булу;
– Казан һәм Татарстан төбәгендәге мәдәният учаклары (музей, театр, һ. б.), балалар матбугаты турында белү;
– төрле халыкларның фольклор үрнәкләрен татар халык авыз иҗаты белән чагыштыру;
– 5 мәкаль, 5 әйтемне русча эквивалентлары белән истә калдыру;
– мәкаль белән әйтем, фантастика белән әкият арасындагы аерманы белү;
– төрле авторларның 2 − 3 шигырен яттан сөйли белү;
– сүзлекләр, энциклопедияләр, Интернет-ресурслардан файдаланып, кирәкле материалны таба белү;
– төрле темаларга проект эше яклау;
– әдәби әсәргә, тормыш белән бәйләп, үз гамәлләренә бәя бирү
6 сыйныф.
– әдәби әсәрләрне, сүзләрен дөрес әйтеп, йөгерек уку;
– авторның әйтергә теләгән фикерен аңлау, үз мөнәсәбәтен белдерү, өлешләргә бүлә һәм планын төзи белү;
– әдәби − теоретик төшенчәләрне рус әдәбият белеме белән тәңгәлләштерү;
– татар әдәбиятының дөнья культурасында тоткан урынын аңлау;
– авторларның тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача күзаллау;
– 6 нчы сыйныф өчен минимумга кергән әсәрләрнең кыскача эчтәлеген, төп геройларын, күтәрелгән проблеманы белү;
– 10 −12 татар, рус, чит ил язучысы, шагыйрьләре исемнәрен һәм алар язган әсәрләрне белү;
– 3 − 4 сәнгать әһеленең тормышы, иҗаты турында мәгълүматлы булу;
– Казан һәм Татарстан төбәгендәге мәдәният учаклары (музей, театр, концерт залы, һ. б.), балалар матбугаты турында белү;
– төрле халыкларның фольклор үрнәкләрен татар халык авыз иҗаты белән чагыштыру;
– төрле халыкларның киң таралган мифларыннан хәбәрдар булу, берничә мисал китерә белү;
– 5 мәкаль, 5 әйтемне русча эквивалентлары белән истә калдыру;
– мәкаль белән әйтем, миф белән әкият, халык җыры белән автор җыры арасындагы аерманы белү;
– төрле авторларның 2 − 3 шигырен яттан сөйли белү;
– сүзлекләр, энциклопедияләр, Интернет-ресурслардан файдаланып, үзенә кирәкле материалны табу;
– төрле темаларга проект эше яклау;
– әдәби әсәрне тормыш белән бәйләп, үз гамәлләренә бәя бирү.
7 сыйныф.
әдәби әсәрләрне, сүзләрен дөрес әйтеп, йөгерек уку;
авторның әйтергә теләгән фикерен аңлау, үз мөнәсәбәтен белдерү, әсәрне өлешләргә бүлә һәм планын төзи белү;
әдәби-теоретик төшенчәләрне рус әдәбияты белеме белән тәңгәлләштерү;
татар әдәбиятының дөнья культурасында тоткан урынын аңлау;
авторларның тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача күзаллау;
10—12 татар, рус, чит ил язучы, шагыйрьләренең исемнәрен һәм алар язган әсәрләрне белү;
4 – 5 сәнгать әһеленең тормышы, иҗаты турында мәгълүматлы булу;
Казан һәм Татарстан төбәгендәге мәдәният учаклары (музей, театр, концерт залы һ.б.), балалар матбугаты турында белү;
төрле халыкларның фольклор үрнәкләрен татар халык авыз иҗаты белән чагыштыру;
6 мәкаль, 6 әйтемне русча эквивалентлары белән истә калдыру;
төрле авторларның 3 – 4 шигырен яттан сөйли белү;
сүзлекләр, энциклопедияләр, интернет-ресурслардан файдаланып, үзенә кирәкле материалны табу;
төрле темаларга проект эше яклау;
әдәби әсәрне тормыш белән бәйләп, үз гамәлләренә бәя бирү.
8 сыйныф.
әдәби әсәрләрне, сүзләрен дөрес әйтеп, йөгерек уку;
− авторның әйтергә теләгән фикерен аңлау, үз мөнәсәбәтен белдерү, әсәрне өлешләргә бүлә һәм планын төзи белү;
− әдәби-теоретик төшенчәләрне рус әдәбияты белеме белән тәңгәлләштерү;
− татар әдәбиятының һәм тарихи мәгълүматларның дөнья культурасында тоткан урынын аңлау;
− авторларның тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача күзаллау;
− 11—12 татар, рус, чит ил язучы-шагыйрьләренең исемнәрен һәм алар язган әсәрләрне белү;
− 5—6 сәнгать әһеленең тормышы, иҗаты турында мәгълүматлы булу;
− Казан һәм Татарстан төбәгендәге мәдәният учаклары (музей, театр, тыюлык, концерт залы һ.б.), балалар матбугаты турында белү;
− төрле халыкларның фольклор үрнәкләрен татар халык авыз иҗаты белән чагыштыру;
− 7 мәкаль, 7 әйтемне русча эквивалентлары белән истә калдыру;
− төрле авторларның 3—4 шигырен яттан сөйли белү;
− сүзлекләр, энциклопедияләр, Интернет-ресурслардан файдаланып, үзенә кирәкле материалны табу;
− төрле темаларга проект эше яклау;
− әдәби әсәрне тормыш белән бәйләп, үз гамәлләренә бәя бирү.
9 сыйныф.
– әдәби әсәрләрне, сүзләрен дөрес әйтеп, йөгерек уку;
– авторның әйтергә теләгән фикерен аңлау, үз мөнәсәбәтен белдерү, әсәрне өлешләргә бүлә һәм планын төзи белү;
– әдәби-теоретик төшенчәләрне рус әдәбияты белеме белән тәңгәлләштерү;
– татар әдәбиятының һәм тарихи мәгълүматларның дөнья культурасында тоткан урынын аңлау;
– авторларның тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача күзаллау;
– 12—13 татар, рус, чит ил язучы-шагыйрьләренең исемнәрен һәм алар язган әсәрләрне белү;
– 6—8 сәнгать әһеленең тормышы, иҗаты турында мәгълүматлы булу;
– Казан һәм Татарстан төбәгендәге мәдәният учаклары (музей, театр, тыюлык, концерт залы һ.б.), балалар матбугаты турында белү;
– төрле халыкларның фольклор үрнәкләрен татар халык авыз иҗаты белән чагыштыру;
– 7−8 мәкаль−әйтемне русча эквивалентлары белән истә калдыру;
– төрле авторларның 4−5 шигырен яки әсәрдән өзекне яттан сөйли белү;
– сүзлекләр, энциклопедияләр, Интернет-ресурслардан файдаланып, үзенә кирәкле материалны табу;
– төрле темаларга проект эше яклау;
– әдәби әсәрне тормыш белән бәйләп, үз гамәлләренә бәя бирү.

5-9 сыйныф укучыларның татар әдәбиятыннан белем, осталык һәм күнекмәләрен бәяләү нормалары
 Укучылар түбәндәге белемнәргә ия булырга тиешләр:
-татар теленең фонетик, лексик, грамматик, орфоэпик, орфографик нормаларын һәм аларны  гамәли куллана белү;
-актив үзләштерелгән лексик берәмлекләрне сөйләмдә куллана белү;
-телара, антонимнар, синонимнар, фразеологик һәм башка төр сүзлекләрдән файдалана белү;
Диалогик сөйләм
Программа кысаларындагы тематикада диалогик сөйләм күнекмәләрен камилләштерү: диалог – сораштыру, диалог – тәкъдим, диалог – фикер алышу, катнаш диалоглар. Диалог күләме: һәр катнашучы ягыннан кимендә 6 – 8 реплика (5–7 нче сыйныфлар), 9 – 10 реплика (8–9 нчы сыйныфлар).
Монологик сөйләм
Программада тәкъдим ителгән темалар кысасында сөйләмнең коммуникатив типлары буенча бәйләнешле сөйләмне камилләштерү: сурәтләп сөйләү,  эчтәлек сөйләү, хикәя төзү, персонажларны характерлау, хәбәр  итү. Монологик сөйләм күләме: кимендә 8 – 10 фраза (5–7 нче сыйныфлар), 10 –12 фраза (8–9 нчы сыйныфлар). Сөйләмнең вакыт ягыннан дәвамлылыгы – 1,5 – 2 мин (9 нчы сыйныф).
Тыңлап аңлау
Программада тәкъдим ителгән эчтәлек нигезендә  төрле төрдәге тыңлап аңлау күнегүләрен үти белү; сүзләрне, җөмләләрне аңлап тәрҗемә итә белү; зур булмаган аутентив яки адаптацияләнгән  әдәби әсәрләрдән өзекләрне, мәгълүмати характердагы текстларны, вакытлы матбугат язмаларын тыңлап аңлап, эчтәлеге буенча фикер әйтү, аралашуга чыгу.
                                                                                      Уку
Программаның предмет эчтәлегенә туры килгән әдәби, фәнни-популяр, рәсми характердагы текстлар белән танышу барышында, мәгълүмат белән эшләү күнекмәләренә ия булу.
 Мәгълүматны танып белү, үзләштерү ихтыяҗыннан чыгып, тәкъдим ителгән текстларны аңлап укырга өйрәнү.
Күрмә-символик мәгълүматлы, иллюстрацияле, таблицалы текстлар белән эшләү күнекмәләренә ия булу.
Текст укыганда, кирәкле мәгълүматны аерып алу, системага салу, чагыштыру, анализлау, гомумиләштерү, интерпретацияләү һәм үзгәртү кебек эшчәнлекләрне үзләштерү.Текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлау.( Читать тексты разных стилей и жанров; владеть разными видами чтения
Язу
Программада тәкъдим ителгән эчтәлек нигезендә  актив куллануда булган  сүзләрне дөрес яза, төрле калыптагы диалоглар, конкрет бер тема буенча хикәя төзи белү.
V БҮЛЕК. Укыту – методик комплекты
1. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре (V-IХ сыйныфлар) өчен татар әдәбиятыннан авторлык программасы, Казан, 2015.
2. Дәреслекләр:
Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 5 нче сыйныф. Ике кисәктә. Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г. Ханнанов, Л.К. Хисмәтова; -Казан : “Мәгариф- Вакыт” нәшр., 2014.
2. Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 6 нчы сыйныф. Ике кисәктә. Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г. Ханнанов, Э.Х. Гыйзәтуллина; -Казан : “Мәгариф- Вакыт” нәшр., 2014.
3. Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 7 нче сыйныф. Ике кисәктә. Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г. Ханнанов, Г. Г. Мулласалихова; -Казан : “Мәгариф- Вакыт” нәшр., 2014.
4. Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 8 нче сыйныф. Ике кисәктә. Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г. Ханнанов, Р.Һ.Вәлиуллина ; -Казан : “Мәгариф- Вакыт” нәшр., 2015.
№п/п Дәрес темасы саны Дәрес тибы Планлаштырылган әтиҗәләр Укучыларның эшчәнлеге төрләре Контроль төрләре Үткәрү вакыты
шәхескә кагы- лышлы метапредмет предмет план факт
1 Акыллы сүзгә ни
җитэ! (Халык авыз
иҗаты) 1 Яңа матери
алны
өйрәнү дәресе Татар халкының
тарихын, аның
мирасын өйрәнү теләген булдыру Халык авыз
иҗатын тарих
белән бәйләп өйрәнү Халык авыз
иҗатына гомуми
күзаллау ясау «Халык авыз иҗаты»схемасы
белән эш, дәреслектә, эш дәфтәрендә биремнәр, рус халык авыз иҗаты белән чагыштырып, мисаллар китерү 1.09 2 Белмәгәнгә – әкият,белгән
гә – чын (Әкятләр) 1 Кат
наш
дәрес Yткәнебезгэ, та-
рихыбызга кара
та игьтибарлы
лык булдыру Татар һәм рус
әкиятләрен ча-
гыштырып өйрәнү Халык авыз и җаты
на гомуми күзал
лау ясау, әкият турында белем алу «Әкиятләр» схемасы белән эш,дәреслек, эш дәфтәрендә биремнәр эшләү, уку, сорауларга җавап бирү, җөмләләр төзү 4.09 3 Яхшылыкка каршы яхшылык («Ак бүре» әкияте) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Табигатькә кара
та сакчыл караш булдыру, таби
гатьтә үз-үзеңне тоту кагыйдәлә
рен ныгыту Тексттан кирәкле мисалларны табып күрсәтә белү, үз фи- керләрен дәлилли белү «Ак бүре» әкиятенең беренче бүлеген укып үзләштерү. Әкиятнең кайсы төргә керүен билгеләү, үзенчәлек- ләрен билгеләү Әкиятнең беренче бүлеген укып чыгу һәм терәк сорау- лар буенча анализлау, гому- миләштереп, нәтиҗәләр чыгару, тәрҗемә итү, рольләргә бүлеп уку 8.09 4 Яхшылыкка каршы яхшылык («Ак бүре» әкияте) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Табигатькә кара
та сакчыл караш булдыру яхшы
лык эшләргә әзер булу Тексттан кирәкле мә
гълүматны аерып ала белү, диалогта катна
шу,үз фикерен дәлил
ле җиткерә белү «Ак бүре» әкиятенең икенче бүлеген уку һәм анализлау Әкиятнең икенче бүлеген уку, сорауларга ңавап бирү, әңгәмәдә катнашу, таблица тутыру 11.09 5 Яхшылыкка каршы яхшылык («Ак бүре» әкияте) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Юмартлылык хисенә төшенү Татар һәм рус әдәбия
тында хайваннар темасына язылган әкиятләрне чагышты
ру, гомумиләштереп нәтиҗәләр чыгару «Ак бүре» әкиятенең өченче бүлеген өйрәнү Әкиятнең өченче бүлеген уку, сораулар буенча эчтәлекне ачыклау, рольләргә бүлеп уку, иллюстрация ясау 15.09 6 Булма син төлке, булыр
сың көлке («Абзар ясау
чы Төлке» татар халык экияте) 1 Дәрес- практикум Намуслылык, га- деллек сыйфатла
рына карата хөрмәт хисенә төшенү Уңай һәм тискәре образларны табу, аларга хас сый
фатларны билгели алу, чагыштырып нәтиҗә ясый белү «Абзар ясаучы Төлке» татар халык әкиятен өйрәү Эчтәлекне сорауларга җавап бирү барышында ачыклау, әкияттәге уңай һәм тискәре образларны табу, аларга хас сыйфатларны билгеләү 18.09 7 Ана дигән хәзинә («өч кыз» татар халык әкияте) 1 Дәрес- диалог Ата-аналарга, олыларга карата хөрмәт хисенә төшенү Кирәкле мәгьлүмат
ны аерып алып,төрле халык әкиятләре белән чагыштырып нәтиҗә ясый белү «өч кыз» татар халык әкиятен өйрәнү, эчтәлеген үзләштерү Текстны сәнгатьле уку, дәреслектә, эш дәфтәрендә биремнәр эшләп, әкиятнең эчтәлегенә төшенү, кыз- ларга сыйфатнамә 22.09 8 Д.Т.У. Яхшылык җирдә ятмый («Төлке белән Аленушка» рус халык әкияте) 1 Дәрестән тыш уку Яхшылык, ярдәмчелек ту- рында төшенчә алу Оргигинал текст бел
ән тәрҗемә текстны чагыштыра алу,текст
тан кирәкле мәгълү
матны аерып ала бе
лү, үз фикерен дәлил
ле җиткерә белү, вакыйгаларның барышын фаразлау «Төлке белән Аленушка» рус халык әкияте өйрәнү өйдә укып килгән текстның эчтәлеген сөйләү, сорауларга җавап бирү, нәтиҗү чыгару, әкият язу 25.09 9 Борын-борын заманда... (Кабатлау дәресе) 1 Рефлексия дәресе Татар халык әки- ятләренә мәхәббәт хисе булдыру Халык әкиятләре ту
рындагы мәгълү мат
ларны төрле халык фольклоры, милли образлары белән чаг
ыштырма- типоло
гик аспектта аңлау Әкият жанрын кабат
лау, аның төрләргә бүленешенең принцип
ларын истә калдыру Бәйләнешле сөйләм телен үстерү, белемнәрне тикшерү максатыннан тест эшләү Тест 29.09 10 Яшәгән, ди, булган, ди.. (К.Насыйри. «Патша бел
ән карт»әсәр 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Кешелеклелек, намуслылык, га- деллек сыйфатла
рына карата хөр
мәт хисенә ия булу Татар әдәбияты һәм мәдәниятенең әхла
кый һәм рухи кыйм
мәтләрен башка ха- лыкларныкы белән чагыштыру, үз фик
ерен эйтә белергә өй
рәнү , бирелгән бил
геләмәләргә ни гез
ләнеп, нәтиҗә ясау Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә алу, «Патша белән карт» экиятен өйрәнү Әңгәмә, сәнгатьле уку, рольләргә бүлеп уку, нәтищҗә ясау 2.10 11 Юк дип әйтмә, бар- дыр ул... (Г.Тукай «Су анасы» әкияте) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Кеше әйберен сораусыз алырга ярамаганлыкны аңлау Рус әдәбияты белән чагыштырып, мифик образлар сурәтлән
гән әсәрләрне ана- лизлау Г.Тукайның тормыш юлы һәм иҗаты турын
да белемнәрне үзләште
рү, «Су анасы» әкиятен өйрәнү; «шигьри әсәр», «әкият- поэма»төшенчә
ләрен аңлау Әкиятне сәнгатьле уку, дәреслек, эш дәфтәрендә би- ремнәр эшләү, әкият-поэмада әкияткә хас сыйфатларны табу 6.10 12 Б.СУ. Б.Әлменов. «Су анасы» картинасы 1 Сөй
ләм үстерү дәресе Табигатьнең ма- турлыгына сокла
ну, рәсем сәнга
тенә карата кыз
ыксыну булдыру Бәйләнешле сөйләм үстерү, монологик сөйләм оештыра алу, диалогта катнашу Рәссам Б.Әлменовның тормыш юлы һәм иҗа
ты белән дәреслектәге белешмә һәм өстәмә ма
териаллар аша танышу; татар рәсем сәнгате тур
ында мәгьлүмәтле булу Рәсемне аңлау, төп деталь
ләргә игьтибар итеп, аның эчтәлеген сөйләү, нәтиҗә ясау 9.10 13 Д.Т.У. күке сагышы (Ф.Яруллин «Хәтерсез күке») 1 Дәрестән тыш уку Теләктәшлек, мәрхәмәтлелек хисләренә төшенү Диалогта катнашу, төп фикерне аерып ала белү, сүзлек бел
ән эшләү күнекмә
ләрен булдыру Ф. Яруллинның «Хәт
ерсез күке» әкиятен уку һәм анализлау, «чәчмә әсәр», «чәчмә сөйләм» төшенчәләрен өйрәнү Текстны уку, сорауларга җавап 6ирү, әңгәмәдә катнашу, сүзлек белән эш 13.10 14 Әкиятче без
дә кунакта (Т.Миңнул
линның«Гафият турында әкият»әсәре) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Әкиятләр укуга кызыксыну уяну Рус һәм татар язучы
лары иҗат иткән әки
ят- пьесаларга күзәтү ясау, төрле фикерләр
не исәпкә алу, үз позициясен аңлату Т.Миңнуллин турында белешмә алу, «Гафият турында әкият» әсәрен өйрэнү, әкият-пьеса», «драма әсәре» төшенчәләрен аңлау Әкият-пьесаны сәнгатьле итеп уку, рольләргә бүлеп уку, аңлаганны сораулар ярдәмендә тикшерү, анализлау 16.10 15 Әкияттә ку
накта («Әки
ят» курчак театры» тексты) 1 Кат
наш дәрес Театр сәнгатенә карата кызыксыну, ихтирам хисләре булдыру Рус һәм татар театрларына күзәтү ясау, тексттан мөһим мәгълүмәтны аерып ала белү «Әкият» курчак театры турында дәреслектәге белешмә һәм өстәмә
материаллар аша танышу Яңа материал белән танышу, укытучының кереш сүзе, укылган текст буенча фикер алышу 20.10 16 Әкият тә түгел, чын да түгел...
(А.Тимергалин «Сәер планетада») 1 Яңа матери- алны өйрәнүдәресе Әсәрдәге вакыйгалар аша җаваплылык хисенә төшенү Укылган әсәргә анализ ясый белү, диалогта катнашу, үз фикерен дәлилләү җиткерә белү А.Тимергалинның тормыш юлы һәм ищаты белән танышу, «Сәер планетада» әсәрен уку, әчтәлекне үзләштерү Хикәяне уку, сүзләрне аңлату, сораулар буенча төп фикерне табу 23.10 17 Әкият тә түгел, чын да түгел...
(А.Тимергалин «Сәер планетада») 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Галәмне өйрәнү
гә, астрономия фәненә кызыксы
ну булдыру Әсәр эчтәлеген төрле формада ача белү, ди
алог төзүдә катнашу «Сәер планетада» әсәрен уку, эчтәлекне үзләштерү Хикәяне уку, сораулар буенча төп фикерне табу, нәтиҗә чыгару 27.10 18 Әкият тә түгел, чын да түгел...
(А.Тимергалин «Сәер планетада») 1 Кат
наш дәрес Галәмне өйрәнү
гә, астрономия фәненә кызыксы
ну булдыру Укылган текстның планын тези белү, мөһим мәгьлүматны аерып ала белү, монологик сөйлэм үстерү «Сәер планетада» әсәрен уку, эчтәлекне үзләштерә,"фантастика жанрына билгеләмә бирү Хикәяне уку, образларга телдән характеристика бирү, фикер алышу, нәтиҗә ясау 30.10 19 Кабатлау дәресе. Хыял дөньясында (Дәрес проект) 1 Дәрес- проект Әкиятләр уку теләге уяну Укыганны гомумилэ
штерә, нәтиҗә ясый, иң мөһим мәгълумат
ларны чагыштырып, аерып ала белу,уз фи
керен тексттан дәлил
ләр табып исбатлар
га өйрәнү, команда белән эшләү кунекмә
ләрен булдыру. Әкият жанрын фантастикадан аеру күнекмәләрен булдыру Сайлап алып уку, укыганны анализлый белу, белемнәрне тикшеру максатыннан тест эшләү, үзләре уйлап язган яки башка авторларныкы булган, тәрҗемә иткән әкият һәм фантастик әсәрләрне китапчык итеп, рәсемнәр белән бизәп, сыйныфташ
ларына тәкъдим иту Тест 10.11 20 Белем – бәх
ет ачкычы
(«Белемгэ омтылу» тексты) 1 Яңа матери- алны өйрнү дәресе Белемгә омты
лыш булдыру Татар әдәбиятының усешен тарих белән бәйләп өйрәнү «Белемгә омтылу» бел
ешмәсен уку; «мәгъри
фәтчелек хәрәкәте» төшенчәсен аңлау Уку, эчтәлеге буенча фикер алышу, мәкальләр уку, рәсемнәр күзәтү. Төрле би- ремнәр эшләү 13.11 21 Белем уку
дан Башлана («Мөхәммәдия» мәдрәсә
се» тексты) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Татар халкының белемгә омты
лыш теләгенә карата соклану хисләрен булдыру Укыган текстны аңлап, тарихи күзәтү ясый белү «Мөхәммәдия» мәдрәсәсе тексты белән танышу Китаптагы текст белән таны
шу, уку, белем алу, татар хал
кының белемле булуы турын
да сөйләшү, укымышлылык турында фикер алышу,укыту
чытәкьдим иткән истәлекләр белән танышу 17.11 22 Укытучылар мәктәбе («Ка
занның Тат
ар укытучы
лар мәктәбе» тексты) 1 Яңа матери- алны өйрнү дәресе Укытучы hөнәренә ихтирам хисе уяну Тема буенча кирәкле мәгълүматны белешмә әдәбият, интернет чаралары аша табарга өйрәнү Казан Татар укытучы
лар мәктәбе турында уку, татар укытучылар мәктәбендә укыган куренекле шәхесләр белән танышу Текстны уку, тема буенча укытучының кереш сүзен тыңлау, текстны укып, әңгәмәдә катнашу 20.11 23 Казан университеты («Казан университеты» тексты) 1 Кат
наш дәрес Белемгә омтылыш уяну Тексттан төп мәгълүматны аерып ала белү, диалогта катнашу, нәтиҗә чыгару Казан университеты турында уку; татар халкының белемле бу- луы турында сөйләшү Текст җөмләләрен кыскартып әйтү, сорауларга җавап бирү, әңгәмәдә катнашу, төрле биремнәр эшләү 24.11 24 Галим кеше хөрмәткә лаек! (Г.Исхакый. «Мөгаллим) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Укытучыга карата ихтирам хисе уяну Укыган әсәрне бүген
ге көн, көндәлек тор
мыш белән бәйлән
ештә күззаллый белү фаразлау, фикерләр
не дәлили белү Г.Исхакыйның «Мөгаллим» әсәрен уку, эчтәлекне үзләштерү Әсәрдән өзекне уку, сөйләү, әңгәмәдә катнашу, сорауларга җавап бирү, нәтиҗәләр чыгару 27.11 25 Кил, өйрән... (Дәрдемәнд. «Кил, өйрән. » шигыре) 1 Дәрес- диалог Телләр өйрәнүгә кызыксыну бул- дыру Текстның эчтәлеген аңлап, үз фикерләрен әйтә белү Дәрдемәнднең тормыш юлы hәм иҗаты турын
да белешмә алу, «Кил, өйрән»шигырен өйрәнү Мәктәптә өйрәтелә торган телләр турында фикер алышу, сорауларга җавап бирү, идеяне билгеләү 1.12 26 Укысаң - белерсең... 1 Кат
наш дәрес Белемгә омтылыш булдыру Уку, белем алутурын
да мәгьлүматларны аерып алып өйрәнү, сайлап алып укый белү, укыганны ана- лизлый белү, үзфике
рен тексттан дәлил
ләр табып исбатлар- га өйрәнү Белем алу, уку турында белгәннәрне гомуми
ләштереп кабатлау Әңгәмәдә катнашу, нәтиҗә
ләр чыгару, белемнәрне тикшерү максатыннан тест эшләү Тест 4.12 27 Исемдә калганнар (Г.Тукай. «Исемдә калганнар») 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Укучыларда әти- әниләргә карата ихтирам хисләре уяту Тексттан кирәкле мәгүлүматны таба алу, фикерләрне төгәл hәм тулы итеп җиткерә белү, диалогта катнашу Г.Тукайның «Исемдә калганнар» автобиографик әсәре аша аның балачагы белән танышу Текстны уку, тәрҗемә итү, укылган өлеш буенча фикер алышу, сөйләү, образларга бәяләмә бирү, сүзлек эше, биремнәр эшләү 8.12 28 Исемдә калганнар (Г.Тукай. «Исемдә калганнар») 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Ятимлек, мәрхәмәтлелек изге гамәлләр кылу кебек төшенчәләрне аңлау Текстның планын тези белү, план буенча сөйли белү, үз фикерләрен башкаларга җиткерә белү Г.Тукайның «Исемдә калганнар» автобио
график әсәре аша аның балачагы белән таны
шу, «авто- биографик әсәр» төшенчәсен аңлау Текстны уку, тәрҗемэ шу, анализ ясау, әңгәмәдә катнашу, әсәр эчтәлеге буенча план тезү 11.12 29 Исемдә калганнар (Г.Тукай) 1 Кат
наш дәрес Г.Тукай шәхесе
нә карата хөр
мәт, соклану хис
ләренең уянуы Телдән әңгәмә кора белү, укылган әсәрнең эчтәлеген сөйли алу Г.Тукайның «Исемдә калганнар» автобиогра
фик әсәре аша аның балачагы белән танышу Текстны уку, тәрҗемә итү, эчтәлеген сөйләү, анализ ясау, әңгәмәдә катнашу, сөйләү, биремнәр эшләү 15.12 30 Исемдә калганнар (Г.Тукай. «Исемдә калганнар») 1 Рефлексия дәресе Г.Тукай шәхесенә карата хөрмәт, соклану хисләренең уянуы Yзенең hәм башкала
рның җава- пларын бәяли белү, укыган
нарны гомумиләште
рү, төп фикерне аерып чыгару, диалогта катнашу Г.Тукайның «Исемдә калганнар» автобиографик әсәре аша аның балачагы белән танышу Текстны уку, анализ ясау, әңгәмәдә катнашу, нәтиҗә чыгару 18.12 31 Бөек Тукай hәм Бәләкәй Апуш (Б.СУ.) 1 Сөй-ләм үмтерү дәресе Г.Тукайның балачагына, рәсем сәнгатенә карата кызыксы
ну булдыру Г.Тукайның балача
гын рәсем сәнгате белән бәйләп өйрәнү монологик сөйләм күнекмәләрен бул
дыру, картинага ниг
езләнеп, үз фикерен әйтә белү, тексттан мөhим мәгълүматны аерып чыгара белү. Рәссам Х.Казаков
ның тормыш юлы hәм иҗаты турында дәрес
лектәге белешмә hәм өстәмә материаллар аша танышу Рәсем өстендә эшләү, төп де- тальләргә игьтибар итеп, аның эчтәлеген сөйләү, нәтиҗә ясау 22.12 32 Музейларда - хәтер («Габдулла Тукайның Кырлайдагы музее» текст 1 Кат
наш дәрес Г.Тукай белән бәйле истәлек- ләргә карата кызыксыну, ихтирам хисләре булдыру Казан шәhәрендә hәм Кырлайдагы Г. Тукай музейларын чагыштырып өйрәнү, әңгәмә кора белү Габдулла Тукайныә Кырлайдагы музее белән дәреслектәге белешмә hәм өстәмә материаллар аша танышу Тукай музее белән танышу. Видео, презентацияләр
карау 25.12 33 Кабатлау дәресе. Ямьле балачак 1 Йомгаклау дәресе Һәр мизгелнең кадерен белеп яшәргә өйрәнү Укыганны гомумилә
штерә, нәтиҗә ясый, иң мөhим мәгълүмат
ларны чагыштырып, аерып ала белү Укыганнарны
гомумиләштереп
кабатлау Укыганнарны искә төшереп, гомумиләштереп кабатлау. Тексттан мисаллар китереп, теорияне искә тешерү. Тест эшләү Тест 12.01 34 Б.СУ. «Салават күпере» журналы 1 Сөй-ләм үстерү «Салават күпере» журналына карата кызыксыну уяну «Салават күпере» журналы белән "Ялкын" журналын чагыштыру. Инди- видуаль белем алу юнәлешен оештыру, диалогик сөйләм күнекмәләрен үстерү «Салават күпере» журналы белән дәреслектәге белешмә hәм өстәмә материал- лар аша танышу Хикәя тезү, диалогта катнашу, уку, сорауларга җавап бирү 15.01 35 Дәрес-проект «Салават күпере - дуслык күпере» 1 Дәрес- проект Татар телен өйрәнүгә кызык- сыну булдыру, үзара сөйләшеп, күмәк эшләргә өйрәнү Балалар өчен рус тел
ендә чыгарыла тор
ган журналлар туры
нда искә тешерү, үз эшеңне тәкъдим итү күнекмәләрен булды
ру, сөйләм телен үст «Салават күпере» журналы белән таныштыру Командалап эшләү, рубрикаларны укып, фикер алышу, булган материалдан кирәклесен сайлап алып эшкәртү, эшне аудиториягә тәкъдим итү 19.01 36 «Әгәр мин тылсымчы булсам...» (Г.Кутуй. «Рөстәм маҗарала- ры») 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Тормышта уяу булырга, әти-әни сүзен тыңларга, олыларны хөрмәт итәргә өйрәнү Гадел Кутуйның «Рөстәм маҗаралары әсәрен рус әдәбияты
ндагы фантастик әсә
рләр белән чагышты
ру, үз фикерен дөрес hәм төгәл җиткерә белү, вакыйгаларның тәртибен фаразлау Язучының тормыш юлы hәм иҗаты турында белешмә алу, «Рөстәм маҗаралары» әсәрен өйрәнү Фантастик хикәяләүне аңлап, әсәрне аңлау, сугыш чоры, партизаннар турында әңгәмә кору, сузләрне тәрҗемә итеп, мәгънәләрен аңлату 22.01 37 «Әгәр мин тылсымчы булсам...» (Г.Кутуй. «Рөстәм маҗ
аралары») 1 Дәрес- диалог Китап укуга кызыксыну уяну Әңгәмәдә катнашу, монологик сөйләмне үстерү, диалог төзи белү «Рөстәм маҗаралары» әсәрен уку hәм анализлау Текстны уку, сорауларга җавап бирү, диалог тезүдә катнашу, эчтәлек сөйләү 26.01 38 «Әгәр мин тылсымчы булсам...» (Г.Кутуй. «Рөстәм маҗ
аралары») 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Курку хисенә төшенү, батыр булырга кирәклеген аңлау Төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап hәм иҗади укый белү, әңгәмә кора белү «Рөстәм маҗаралары» әсәрен өйрәнү Текстны уку, сорау-биремнәргә җавап эзләү, әсәрнең эчтәлеген сөйләү, иллюстрация ясау 29.01 39 «Әгәр мин тылсымчы булсам...» (Г.Кутуй. «Рөстәм маҗарала- ры») 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Yзләрен аямый
ча көрәшкән совет солдатлар
ыны батырлык
лары белән гор
урлану хисләрен булдыру Билгеле бер курсәт
мә нигезендә эшли белү, үз фикерен дәлилле җиткерә алу, гомумиләштер
еп нәтиҗә чыгара алу, төшенчә чыгару «Рөстәм маҗаралары» әсәрен өйрәнү Текстны уку, Рөстәмгә характеристика бирү, би- ремнәрне үтәү 2.02 40 Мин сине шундый сагындым.. (М.Җәлил. «Сагыну» шигыре) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Азатлык өчен керәшүче сугышчыларга карата ихтирам хисе уяну Төрле жанрдагы әсәрләрне укый белү, анализ алгоритмын тезү, үз фикерен төгәл hәм дөрес итеп башкаларга җиткерә белү Герой-шагыйрь Муса Җәлилнең тормыш
юлы hәм иҗаты буенча белемнәрне ныгыту,Му
са Җәлилнең «Сагыну» шигырен өйрәнү, язучы
ның патриот шагыйрь икәнлеген, каhарман сугышчы булуын аңлау Язучы иҗаты белән танышу, шагыйрьнең патриотик хистә язылган шигырьләрен искә төшерү, әсәрне укып, укытучы җитәкчелегендә бергәләп анализлау, нәтиҗә ясау 5.02 41 Гомере аның моңлы бер җыр иде... (М.Җәлил. «Соңгы щыр» шигыре) 1 Яңа матери- алны өйрңнү дәресе М.Җәлилнең Yлем куркыны
чы астында да туган илгә, халкыбызга тугрылык саклап калган шагыйрь икәнлеген аңлау Тексттан төп фикерне таба белү, лирик әсәргә анализ ясау алымнарын үзләштерү «Соңгы җыр» шигырен уку hәм анализлау Шигырьне уку, сорау-биремнәргә җавап эзләү, ши- гырьне анализлау 9.02 42 М.Җәлилнең «Алтынчәч» либреттосы 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Татар халкының тарихына карата кызыксыну бул- дыру М. Җәлилнең татар театр сәнгатен үсте
рүдәге эшчәнлеген тарих белән бәйләп аңлау, монологик сөйләм тези белү Муса Җәлилнең«Алтын
чәч» әсәрен өйрәнү. Язучының татар театр сәнгатен үстерүдәге эшчәнлеге турында
мәгълүматлы булу Презентация карау, шигырьне уку, эчтәлек белән танышу, әсәрнең төп фикерен аңлату, эш дәфтәрендә биремнәр эшләү 12.02 43 М.Җәлилнең «Алтынчәч» либреттосы 1 Катнш дәрес Матурлык тешенчәсен аңлау Тексттан мөhим мәгълүматны аерып ала белү, тешенчә итеп чыгару Муса Җәлилнең «Алтынчәч» әсәрен өйрәнү Текстны уку, төп фикерне аерып чыгару, нәтиҗә ясау, әңгәмәдә катнашу 16.02 44 Опера ничек туа? (Н.Җиhанов, «Алтынчәч» операсы ту- рында») 1 Дәрес- диалог Татар музыкасына карата кызыксыну уяну Тема белән кызыксынып, фикерне ачык итеп әйтә белү, диалогта катнашу Композитор Нәҗип Җиhановның тормыш юлы hәм иҗаты турын
да дәреслектәге белеш
мә hәм өстәмә материал
лар аша танышу, «Алтынчәч» операсы турында» текстын уку Текстларны уку, сөйләү, тексттан мисаллар табып уку, төп фикерне аерып чыгару, сорауларга җавап эзләү 19.02 45 Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера hәм балет театры 1 Яңа матери- алны өйрәнүдәресе Татар музыка
сына карата кызыксыну, соклану хисләренә тешенү Театр, балет, опера сәнгате белән әдәбиятны бәйләп өйрәнү, диалогик сөйләм үстерү Муса Җәлил исемендә
ге Татар дәүләт акаде
мия опера hәм балет те
атры турында дәреслек
тәге белешмә hәм өстә
мә материаллар аша танышу Текст белән танышу, текстның төп фикерен аңла- ту, эш дәфтәрендә биремнәр эшләү, диалогта катнашу 23.02 46 Кыр казы
(Ф.Кәрим-нең «Кыр казы» шигыре) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Азатлык өчен көрәшкән сугышчыларга карата ихтирам хисе уяну Муса Җәлил hәм Фа
тих Кәримнең сугыш чоры иҗатын чагыш
тыру, сугыш кырлар
ында илебезнең азат
лыгы өчен кан коелу
ның мәгънәсен тарих белән бәйләп аңлау, төп фикерне таба бе
лү, лирик әсәрләрне анализлау алгорит
мын тезү
Фатих Кәримнең турында мәгълүматлы булу, Фатих Кәримнең «Кыр казы» шигырен өйрәнү Сәэнгатьле уку, дәреслек, эш дәфтәрендә биремнәр аша лирик әсәрне анализлау 26.02 47 Сөйләр сүз
ләр бик күп алар...(Ф.Кә
римнең «Сө
йләр сүзләр бик күп ал
ар»шигыре 1 Дәрес- практикум Азатлык өчен көрәшкән сугышчыларга карата ихтирам, туган илгә карата мәхәббәт хисенә төшенү Рус hәм татар әдәбиятында туган ил темасына язылган әсәрләрне искә төшерү, чагыштыру Фатих Кәримнең «Сөйләр сүзлэр бик күп алар» шигырен өйрәнү Сәнгатьле уку өстендә эшләү, әңгәмә, сорауларга җавап бирү 1.03 48 Аталы-уллы солдатлар
(Ш.Галиев.«Аталы- уллы солдатлар» балладасы) 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Фашистларга каршы гомерлә
рен дә кызган
мыйча көрәш алып баручы сол
датларга тирән ихтирам хислә
рен белдерү Шагыйрьнең «Аталы
-уллы солдатлар» баллада сындагы иң мөhим мәгълүмат
ларны аерып ала белү, фикеләрне тулы итеп җиткерә алу Ш.Галиевнең тормыш юлы hәм иҗаты турын
да белешмә алу,шагы
йрьнең «Аталы-уллы солдатлар» балладасын өйрәнү; «баллада» төшенчәсен аңлау Уку, рәсемнәр буенча әсәрнең эчтәлеген сөйләү, сорауларга җавап бирү, фикерне ачу. 4.03 49 Кабатлау дәре- се.Сугыш кайтавазы 1 Кат-наш дәрес Сугышның хал
ыкка китергән авырлыкларын, михнәтләрен аңлау,патриотик хискә төшенү Укыганны гомуми
ләштерә, нәтиҗә ясый, төп мәгълүмат
ны билгели белү Укыганнарны гомумиләштереп
кабатлау Бәйләнешле сөйләм телен
үстерү, тынычлык өчен көр
әш алып баручылар турында фикер алышу, нәтиҗәләр чыгару, белемнәрне тикшерү максаты белән тест эшләү Тест 8.03 50 Дәрес-про
ект «Беркем дә, бернәрсә дә оныт
ылмый...» 1 Дәрес- проект Көрәшчеләргә ихтирам хисе уяну Бөек Ватан сугышын тарих белән бәйләп аңлау, гомумиләште
реп нәтиҗә чыгара белү., Әдәбиятта сугыш
сурәтләнешен
бәяләү Командалап эшләү, китап
чыклар, буклетлар яки плакатлар ясау, аларны тәкъдим итү 11.03 51 Бәхет кайда була? (Нәби Дәүлинең «Бәхет кайда була?»шигыре 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Хезмәткә, хезмәт кешесенә ихтирам хисе уяну Татар hәм рус әдәбия
тында хезмәтне зур
лаган әсәрләрне искә төшерү, тексттан ки
рәкле мәгълуматны аерып чыгару. Шагыйрь Нәби Дәүли
нең тормыш юлы hәм иҗаты турында белем
нәрне үзләштерү, «Бәхет кайда була?» шигырен өйрәнү Язучы иҗатына күзәтү ясау, әсәрен укып, ярдәмче сорауларга нигезләнеп, аңа бәя бирү, мәкальлләр белән танышу 15.03 52 Туган җирдә минем бәхе
тем (Нәби Дәүлинең «Мин җирдә калам» шиг 1 Яңа матери- алны өйрәнү дәресе Туган якка, та- бигатькә ихти
рамлы караш булдыру Рус hәм татар әдипләренең туган якка багышланган әсәрләрен барлау Нәби Дәүлинең «Мин җирдә калам» шигырен уку hәм анализлау Шигырьне сәнгатьле уку, мәгънәсенә төшенү максаты белән сорауларга җавап бирү, әсәр буенча фикер алышу 18.03 53 Минем хол
кым - минем язмышым (Фатих Хөс
нинең «Чыб
ыркы» әсәре 1 Яңа матери-алны
өйрәнү дәресе Белем алуга омтылыш уяну Әсәрдәге геройлар
ны чагыштыру, эчтә
лекнең идеясен таба белү, исем табу, - тема - идея - эчтәлек
бәйләнешләрен табу, анализлау Фатих Хөсни турында кыскача белешмә алу, «Чыбыркы» әсәрен уку hәм анализлау Укытучының сөйләвен тыңлау, әсәрне өлешләргә бүлү, анализлау. Эчтәлекнең идеясен әйтү 1.04 54 Минем хол
кым - минем язмышым (Фатих Хөс
нинең«Чыбы
ркы» әсәре) 1 Яңа матери-алны өйрәнү дәресе Даваплылык хи- сенә төшенү Әсәрдәге геройларга характеристика бирә алу, чагыштыру,эчтә
лекнең идеясен таба белү, проблемалы со
рау куеп, аны чишү Фатих Хөснинең
«Чыбыркы»әсәрен уку,
Эчтәлекне үзләштерү, уку, эчтәлекне
үзләштерү Әсәрне анализлау, сорауларга җавап бирү, проблемалы сорау кую, аның хәл итү, нәтиҗә ясау 5.04 55 Минем хол
кым - минем язмышым (Фатих Хөс
нинең «Чыб
ыркы» әсәре 1 Дәрес- диалог Дөньяда hәр hөнәрнең дә кирәкле булуын аңлау Анализ юлларын билгеләү, эчтәлекнең идеясен таба белү, фикерләрне дәлилле җиткерә белү Фатих Хөснинең «Чыбыркы» әсәрен уку hәм анализлау Әсәрне анализлау, әңгәмәдә катнашу, тексттан мисаллар табып уку, биремнәрне эшләү 8.04 56 Минем хол
кым - минем язмышым (Фатих Хөснинең «Чыбыркы» әсәре) 1 Рефлексия дәресе Тормышта үз урыныңны таба белү турында аңлау Рәсемдәге hәм текст
тагы аермаларны күр
сәтә белү,эчтәлекнең идеясен таба белү, ис
ем табу, фикерне дәл
илле җиткерә белү, төшенчә чыгару Фатих Хөснинең «Чыбыркы» әсәрен уку, эчтәлекне үзләштерү, «сюжет» турында төшенчә алу Текстны уку, сорауларга җавап бирү, сюжет, аның элементлары турында сөйләшү, төшенчә чыгару, рәсем ясау 12.04 57 Д.Т.У. Туган көн (М.Ху
җин «Туган көн») 1 Дәрес-тән тыш уку Олыларга хермәт хисенә төшенү Тексттан төп фикер
не таба белү, моноло
гик сөйләм үстерү,
нәтиҗә чыгара белү М.Хуҗин «Туган көн» хикәясен өйрәнү Өйдә укып килгән текстның эчтәлеген сөйләү, сюжет эле
ментларына бүлү, сорауларга җавап бирү,монол.к сөйләү 15.04 58 Кабатлау дәресе. Ко- яшлы ил - бәхет иле 1 Катнш дәрес Бәхетнең кадерен белеп яшәү хисенә төшенү Укыганны гомумилә
штерә, нәтиҗә ясый, иң мөhим мәгълүмат
ны аерып ала белү, бәйл.ле сөй.м үстерү Укыганнарны
гомумиләштереп
кабатлау Бәйләнешле сөйләм телен үстерү, нәтиҗәләр чыгару, анализ ясау, җыр өйрәнү, белемнәрне тикшерү максатыннан тест эшләү Тест 19.04 59 Табигать кочагында (Р.Фәйзуллинның «Табиг
ать кочагын
да» шигыре) 1 Яңа матери-алны өйрәнү дәресе Табигатькә кара
та сакчыл караш уяту, табигатьтә үз- үзеңне тоту ка- гыйдәләрен искә төшерү Тексттан кирэкле мәгълүматны табып уку, проблемалы сорау куеп, аны хәл итү Шагыйрьнең тормыш юлы hәм иҗаты турында белешмә алу, «Табигать кочагында» әсәрен өйрәнү Уку, әңгәмә, биремнәрне үтәү, таблица тутыру, рәсем ясау, шигырьне ятлау 22.04 60 Матурлык минем белән (М.Әгъләмнең «Матур
лык минем белән» шигы 1 Яңа матери-алны өйрәнү дәресе Һәр җирнең үзенчә матур булуына төшенү, туган илгә карата мәхәббәт уяну Лирик әсәргә анализ алгоритмын билге
ләү, проблемалы со- рауга җавап бирә алу үз фикерен дәлилле җиткерә белү Шагыйрьнең тормыш юлы hәм иҗаты белән дәреслектәге белешмә hәм өстәмә материал
лар аша танышу«Матур
лык минем белән» шиг
ырен өйрәнү Уку, сорауларга җавап бирү, сюжет төшенчәсен искә тешерү. Шигырь буенча фикер алышу 26.04 61 Җир-ана, ко
яш hәм баш
калар(М.Әгъ
ләмнең «Җир- ана, кояш hәм башкалар» балладасы) 1 Проблемалы дәрес Хезмәтнең бәхет, шатлык, хөрмәт чыганагы икәнлеген төшенү Проблема куеп, аны хәл итү, фикерне, дөрес hәм тулы итеп җиткерү, диалогта катнашу Мөдәррис Әгъләмнең «Җир-ана, кояш hәм башкалар» әсәрен өйрәнү, «баллада» төшенчәсен кабатлау Сүзлек өстендә эш, эчтәлек буенча фикер алышу, баллада төшенчәсе турында сорауларга җавап бирү 29.04 62 Б.СУ. Җир-анабыз - рәсемнәрдә 1 Бәйләнешле
сөйләм
үстерү Табигатьнең ма- турлыгына соклану, рәсем сәнгатенә карата кызыксыну уяну Рус hәм татар рәссамнарының табигать темасына багышланган әсәрләрен барлау Рәссам ИИ. Шишкин
ның тормыш юлы hәм иҗаты белән дәреслек
тәге белешмә hәм өстә
мә материаллар аша та
нышу; картина аша әйтергә теләгән фикер
ләрне сүз белән әйтергә өйрәнү, рәсем сәнгате турында сөйләү Бәйләнешле сөйләм телен үстерү, нәтиҗәләр чыгару, анализ ясау 3.05 63 Д.Т.У. Н.Арсланов. «Ринат авыл
да» шигыре 1 Дәрес-тән тыш уку Йорт хайваннарына игътибарлы караш булдыру Тексттан төп фикер
не таба белү, дилогта катнашу, иптәшләр
енең фикерләрен бәяли белү Н.Арслановның «Ринат авылда» шигырен өйрәнү Текстны уку, сорауларга җавап бирү, таблица тутыру, рәсем ясау 6.05 64 Кабатлау дәресе. Ту- ган илем -иркә гөлем 1 Катнш дәрес Табигатькә мәхәббәт хисен булдыру Укыганны гомуми
ләштерә, нәтиҗә ясый, иң мөhим
мәгълүматны аерып ала белү, үзбәяләү Өйрәнелгән материал
ны гомумиләштереп кабатлау Бәйләнешле сөйләм телен үстерү, нәтиҗәләр чыгару, анализ ясау, белемнәрне тикшерү максатынан тест эшләү Тест 10.05 65 Дәрес-прое
кт «Гүзәл табигатьле туган җирем 1 Дәрес- проект Табигатькә сакчыл караш булдыру Укыганны гомуми
ләштерә hәм мөстә
кыйль нәтиҗәләр ясый белү Әдәбият белән сәнгатьне бәйләп күзаллау Иҗади эшләр белән таныш
тыру, бәйләнешле сөйлэм телен үстерү, нәтиҗәләр чыгару, анализ ясау. 13.05 66 Белем - нур, белмәү - хур (Л.Лерон
ның «Пирамида» әсәре) 1 Яңа матери-алны өйрәнү дәресе Yз-үзләренә карата таләпчән
лек, җаваплы
лык, игътибарлы
лык хисе уяну Тексттан кирәкле мә
гълүматны таба белү гомумиләштереп нә
тиҗә ясау, төшенчә чыгара алу, геометри
рия фәне белән бәй
ләнеш булдыру, иҗа
ди фикерләүне үстер Язучының тормыш юлы hәм иҗаты турында белешмә алу, «Пирамида» әсәрен өйрәнү, «юмор»
төшенчәсен аңлау Текстны уку, сүзлек эше, рәсем буенча сөйләшү, биремнәр эшләү, сорауларга җавап бирү, рольләргә бүлеп уку 17.05 67 Беренче хи- сләр...(А.Гы
ймадиев «Зөлфия +...мин» әсәре) 1 Яңа матери-алны өйрәнү дәресе Бер-берләренә карата ихтирам, дуслык хисләрен булдыру, әдәпле
лек кагыйдәлә
ренә төшенү Әдәби әсәрләрдә укыганнардан нәти
җә ясап, тормышта куллана белү Язучының тормыш юлы hәм иҗаты турында белешмә алу, «Зөлфия +...мин» әсәрен өйрәнү Дәреслек, эш дәфтәрендә би- ремнәрне эшләп, хикәянең эчтәлегенә төшенү, ге- ройларга бәяләмә бирү 20.05 68 Шәвәли шуклыгы (Ш.Галиев
нең «Ул кем?», «Эллә кем» шигырьләре) 1 Катнш дәрес Хайваннарга ка
рата игътибар
ларын, күзәтү җәнлекләрен, җа
заллауларын бул
дыру, матурлык
ка омтылыш Укылган текстның планын тези алу, тексттан мисаллар таба белү, монологик сөйләм үстерү, фикерләрне дәлилле җиткерә белү Шагыйрьнең тормыш юлы hәм иҗаты турында искә төшерү, «Ул кем?», «Әлләкем» шигырьләрен өйрәнү Шигырьләрне укып, сораулар буенча анализлау, нәтиҗәләр ясау 24.05 69 Д.Т.У. Ш.Галиев «Мәрзия мәсьәләсе» 1 Дәрес-тән тыш уку Ялган, ялгышу кебек төшенчә
ләрне аңлау Проблема куеп,аның хәл итү тексттан ки
рәкле мәгълүматны аерып ала белү, фикерне дәлилләү Ш.Галиев «Мәрзия мәсьәләсе» шигырен өйрәнү Өйдә укып килгән әсәрнең эчтәлеген ачыклау, тексттан мисаллар китерү,проблемалы сорауга җавап эзләү, фикер алышу, мәкальләр уку, мәгънәләрен аңлату 27.05 70 Йомгаклау дәресе. Уйныйк та көлик! 1 Йомгаклау дәресе Балаларда hәр мизгелнең каде
рен белеп яшәү сыйфатын булдыру Әдәби әсәрләрдә укы
ганнардан нәтиҗә ясый, иң мөhим мәгъ
лүматны аерып ала белү Укыганнарны
гомумиләштереп
кабатлау Бәйләнешле сөйләм телен үстерү, нәтиҗәләр чыгару, анализ ясау, белемнәрне тикшерү максатыннан тест эшләү Тест 31.05