€тием д‰_ бабам турында
Мин д‰_ бабам - ‰тиемнеS ерак бабасы бел‰н таныш т_гел. Ул 80 яшенд‰ бакыйлыкка к_чк‰н, ‰ мин д™ньяга тагын биш елдан соS гына килг‰нмен.€мма ‰тием с™йл‰г‰нн‰рд‰н ул минем к_з алдына шундый Gанлы булып килеп баса, ‰йтерсеS, капка т™бенд‰ авыл агайлары бел‰н ул д™нья х‰лл‰ре турында г‰п куертканда, аныS ян‰ш‰сенд‰ _земнеS вак-т™як бетм‰с сорауларым бел‰н мин кысылып утырганмын да, бабам кулына тотынып мин м‰кт‰пк‰ й™рг‰нмен...
€н‰ ул ябык г‰_д‰сен т™з тотарга тырышып, ишегалдына чыга. Гомере буе м‰кт‰пт‰ эшл‰г‰н, директор булып хезм‰т куйган чаклары инде артта калган, ‰мма, ™стенд‰ ап-ак к_лм‰к, муенында галстук. €тинеS с™йл‰вен‰ караганда, д‰_ бабай k‰рчак костюм-чалбардан, галстук тагып й™ри торган булган – элек укытучылар бит авылда бик т‰ х™рм‰тле кешел‰р саналганнар, _з-_зл‰рен тотышлары бел‰н д‰, киен_ р‰вешл‰ре бел‰н д‰, тормышлары бел‰н д‰ _рн‰к булырга тиеш булганнар. Бабам ис‰ картайгач та _зенеS гад‰тл‰рен‰ тугры калган.
Минем ‰тием сабый чагын балалар бакчасында т_гел, ‰бисе k‰м бабасы янында _тк‰рг‰н. Ирт‰н эшк‰ китк‰нд‰ ‰бием аны аларда калдыра да, кичен алып кайта торган булган. Озын к™н буена бабай бел‰н т™рле м‰сь‰л‰л‰р чиш_, к™телм‰г‰н сорауларга Gавап эзл‰_ бик кызык була торган иде, дип иск‰ ала х‰зер аны ‰тием. М‰сь‰л‰н, 1 кг тимер авырмы, ‰лл‰ 1 кг мамыкмы? Яки, су кайчан каты була? Ни ™чен кошларныS кайберл‰ре Gылы якка кит‰, ‰ кайберл‰ре безд‰ кала? Йоклар алдыннан Тукай ‰киятл‰рен с™йл‰г‰н, кызык шигырьл‰р укыган д‰_ бабай.
Кышын ул урамда н‰ни оныгын чаSгыга бастырып, чаSгы таякларын икенче башыннан _зе тотып, тартып й™ри торган булган. € язын, ындыр артында биек булып _ск‰н ™янке башыннан ялгыш егылып т™шк‰н карга балаларын ипл‰п кен‰ к_т‰реп алып, ‰тиемн‰н кире ояларына менгереп куйдырта торган булган. Мен‰ шулай k‰р эше, k‰р гам‰ле бел‰н ‰тием‰ ипл‰п кен‰ т‰рбия бирг‰н ул.
Сугыш елларында д‰_ бабай Ленинград фронтында, II удар армияд‰ хезм‰т ит‰. Алар ш‰k‰рг‰ кермил‰р, читт‰р‰к бу батыр ш‰k‰рне дошманнан саклыйлар. Д‰_ бабай анда ракетчы булып тора. Ул Волхов, Нарва, Таллин, Хапсалу ш‰k‰рл‰рен азат ит_д‰ д‰ катнаша.
Кыюлыгы, сугышта к_рс‰тк‰н батырлыгы ™чен “Батырлык ™чен”, “Ленинград оборонасы ™чен”, “Германияне GиSг‰н ™чен” k.б. медальл‰р бел‰н б_л‰кл‰нг‰н.
“Сугышта к_рг‰нн‰ре турында с_з башласа, с‰гатьл‰р буена туктамый с™йл‰рг‰ м™мкин иде. ШуSа, мин 9 май – FиS_ к™не алдыннан аларга барып: “Бабай, ирт‰г‰ озак с™йл‰м‰ссеS, яме”,- дип кис‰т‰ идем. € ул, “Ярар, улым, ярты с‰гатьт‰н арттырмам”,- ди торган иде”,- дип хатир‰л‰рен барлый ‰ти.
Сугыштан бабам д™ньяда тынычлык урнашкач кына кайта. Аны армияг‰ кад‰р эшл‰п китк‰н ЯSа Кормаш м‰кт‰бен‰ директор итеп куялар. Шул чордан бабамныS тыныч тормышта тынгысыз хезм‰т юлы башлана. АSа, шулай ук, Иске Кормаш, Богады м‰кт‰пл‰ре бел‰н Gит‰кчелек ит‰рг‰ туры кил‰ . € 1955 елдан алар ул вакытта инде иш‰йг‰н гаил‰л‰ре бел‰н Акк_з авылына килеп т™пл‰н‰л‰р. Бу вакытта инде аларныS ™ч балалары: Илгиз, Ил_с k‰м Светлана – минем ‰бием д™ньяга килг‰н була.
Д‰_ бабам да, д‰_ ‰бием д‰ гомерл‰ре буе м‰кт‰пт‰ балаларга белем бир‰л‰р. Д‰_ бабай РСФСР м‰гариф министрлыгыныS “Халык м‰гарифе отличнигы” билгесе иясе.
М‰кт‰пт‰ эшл‰г‰н соSгы елларында бабам Акк_з авылыныS “Туган як” музеен оештыра. Анда нил‰р ген‰ булмый – татар халкыныS тормышын чагылдырган борынгы туку, ике кул пычкысы бел‰н х‰р‰к‰тк‰ китерел‰ торган такта яру станоклары, _т_кл‰р, иске патефоннар; колхоз оешу чоры, колхозныS юбилей елларына багышланган почмак; Чишм‰ хуGалыгына килеп Gыр иGат итк‰н Сара Садыйкова, Актаныш якларында студентлар бел‰н экспедицияг‰ килг‰ч повесть язган М™х‰мм‰т М‰kдиевл‰р иGатына багышланган б_лекл‰ре – музей бик бай, матур k‰м тарихи эчт‰лекле булган. Д‰_ бабай ‰ле лаеклы ялга чыккач та, гомеренеS соSгы елларына кад‰р музейга тарихи экспонатлар эзл‰_, аларны ™йр‰н_, музейга урнаштыру бел‰н м‰шгуль була.
Кызганыч, ул _лг‰ч, музей хуGасын югалткан кебек була, тарала, таркала k‰м т™рле ‰йберсе т™рле Gирд‰ й™реп, югалып юкка чыга.
Быел 2012 нче ел тарихи-м‰д‰ни мирас елы дип игълан ителде. Бер ел ул бик тиз _т‰ д‰ кит‰, ‰ мен‰ шул ел эченд‰ башкарган матур гам‰лл‰р, башланган эшл‰р алга таба да д‰вам итеп, без – халкыбызныS кил‰ч‰ген‰ зур файда китерсен, тормышларны матурласын иде. Д‰_ бабам укыткан Акк_з м‰кт‰бе инде юк, аныS урынына яSа м‰кт‰п салдылар, ян‰ш‰сенд‰ _к бернич‰ ел элек кен‰ м‰чет _сеп чыкты. М‰кт‰пт‰ ‰ле б‰лки шушы елда ук кабат “Туган як” музее оешуга ™метл‰н‰м мин. Б‰лки ‰ле аSа минем д‰_ бабай х™рм‰тен‰ Сафа Гарипов исемен бирерл‰р...
Х‰ер, анысы алай ук м™kим д‰ т_гелдер. ИS м™kиме, ул безнеS к_Sелл‰рд‰ яши. Мин –д‰_ бабамныS оныкчыгы - аны фотосур‰тл‰рд‰н ген‰ к_реп белс‰м д‰, якын ит‰м, аныS турындагы ист‰лекл‰рне яратып тыSлыйм, _зем белг‰нн‰ремне энем k‰м кечкен‰ сеSлем‰ д‰ с™йлим. Дим‰к, буыннар чылбыры ™зелм‰г‰н, дим‰к, тарих безнеS ян‰ш‰д‰.
С™мбел‰ Х™GG‰това, 10 яшь
Актаныш 1 нче урта м‰кт‰бе, 3а сыйныфы
Изображение 00615
Мин д‰_ бабам - ‰тиемнеS ерак бабасы бел‰н таныш т_гел. Ул 80 яшенд‰ бакыйлыкка к_чк‰н, ‰ мин д™ньяга тагын биш елдан соS гына килг‰нмен.€мма ‰тием с™йл‰г‰нн‰рд‰н ул минем к_з алдына шундый Gанлы булып килеп баса, ‰йтерсеS, капка т™бенд‰ авыл агайлары бел‰н ул д™нья х‰лл‰ре турында г‰п куертканда, аныS ян‰ш‰сенд‰ _земнеS вак-т™як бетм‰с сорауларым бел‰н мин кысылып утырганмын да, бабам кулына тотынып мин м‰кт‰пк‰ й™рг‰нмен...
€н‰ ул ябык г‰_д‰сен т™з тотарга тырышып, ишегалдына чыга. Гомере буе м‰кт‰пт‰ эшл‰г‰н, директор булып хезм‰т куйган чаклары инде артта калган, ‰мма, ™стенд‰ ап-ак к_лм‰к, муенында галстук. €тинеS с™йл‰вен‰ караганда, д‰_ бабай k‰рчак костюм-чалбардан, галстук тагып й™ри торган булган – элек укытучылар бит авылда бик т‰ х™рм‰тле кешел‰р саналганнар, _з-_зл‰рен тотышлары бел‰н д‰, киен_ р‰вешл‰ре бел‰н д‰, тормышлары бел‰н д‰ _рн‰к булырга тиеш булганнар. Бабам ис‰ картайгач та _зенеS гад‰тл‰рен‰ тугры калган.
Минем ‰тием сабый чагын балалар бакчасында т_гел, ‰бисе k‰м бабасы янында _тк‰рг‰н. Ирт‰н эшк‰ китк‰нд‰ ‰бием аны аларда калдыра да, кичен алып кайта торган булган. Озын к™н буена бабай бел‰н т™рле м‰сь‰л‰л‰р чиш_, к™телм‰г‰н сорауларга Gавап эзл‰_ бик кызык була торган иде, дип иск‰ ала х‰зер аны ‰тием. М‰сь‰л‰н, 1 кг тимер авырмы, ‰лл‰ 1 кг мамыкмы? Яки, су кайчан каты була? Ни ™чен кошларныS кайберл‰ре Gылы якка кит‰, ‰ кайберл‰ре безд‰ кала? Йоклар алдыннан Тукай ‰киятл‰рен с™йл‰г‰н, кызык шигырьл‰р укыган д‰_ бабай.
Кышын ул урамда н‰ни оныгын чаSгыга бастырып, чаSгы таякларын икенче башыннан _зе тотып, тартып й™ри торган булган. € язын, ындыр артында биек булып _ск‰н ™янке башыннан ялгыш егылып т™шк‰н карга балаларын ипл‰п кен‰ к_т‰реп алып, ‰тиемн‰н кире ояларына менгереп куйдырта торган булган. Мен‰ шулай k‰р эше, k‰р гам‰ле бел‰н ‰тием‰ ипл‰п кен‰ т‰рбия бирг‰н ул.
Сугыш елларында д‰_ бабай Ленинград фронтында, II удар армияд‰ хезм‰т ит‰. Алар ш‰k‰рг‰ кермил‰р, читт‰р‰к бу батыр ш‰k‰рне дошманнан саклыйлар. Д‰_ бабай анда ракетчы булып тора. Ул Волхов, Нарва, Таллин, Хапсалу ш‰k‰рл‰рен азат ит_д‰ д‰ катнаша.
Кыюлыгы, сугышта к_рс‰тк‰н батырлыгы ™чен “Батырлык ™чен”, “Ленинград оборонасы ™чен”, “Германияне GиSг‰н ™чен” k.б. медальл‰р бел‰н б_л‰кл‰нг‰н.
“Сугышта к_рг‰нн‰ре турында с_з башласа, с‰гатьл‰р буена туктамый с™йл‰рг‰ м™мкин иде. ШуSа, мин 9 май – FиS_ к™не алдыннан аларга барып: “Бабай, ирт‰г‰ озак с™йл‰м‰ссеS, яме”,- дип кис‰т‰ идем. € ул, “Ярар, улым, ярты с‰гатьт‰н арттырмам”,- ди торган иде”,- дип хатир‰л‰рен барлый ‰ти.
Сугыштан бабам д™ньяда тынычлык урнашкач кына кайта. Аны армияг‰ кад‰р эшл‰п китк‰н ЯSа Кормаш м‰кт‰бен‰ директор итеп куялар. Шул чордан бабамныS тыныч тормышта тынгысыз хезм‰т юлы башлана. АSа, шулай ук, Иске Кормаш, Богады м‰кт‰пл‰ре бел‰н Gит‰кчелек ит‰рг‰ туры кил‰ . € 1955 елдан алар ул вакытта инде иш‰йг‰н гаил‰л‰ре бел‰н Акк_з авылына килеп т™пл‰н‰л‰р. Бу вакытта инде аларныS ™ч балалары: Илгиз, Ил_с k‰м Светлана – минем ‰бием д™ньяга килг‰н була.
Д‰_ бабам да, д‰_ ‰бием д‰ гомерл‰ре буе м‰кт‰пт‰ балаларга белем бир‰л‰р. Д‰_ бабай РСФСР м‰гариф министрлыгыныS “Халык м‰гарифе отличнигы” билгесе иясе.
М‰кт‰пт‰ эшл‰г‰н соSгы елларында бабам Акк_з авылыныS “Туган як” музеен оештыра. Анда нил‰р ген‰ булмый – татар халкыныS тормышын чагылдырган борынгы туку, ике кул пычкысы бел‰н х‰р‰к‰тк‰ китерел‰ торган такта яру станоклары, _т_кл‰р, иске патефоннар; колхоз оешу чоры, колхозныS юбилей елларына багышланган почмак; Чишм‰ хуGалыгына килеп Gыр иGат итк‰н Сара Садыйкова, Актаныш якларында студентлар бел‰н экспедицияг‰ килг‰ч повесть язган М™х‰мм‰т М‰kдиевл‰р иGатына багышланган б_лекл‰ре – музей бик бай, матур k‰м тарихи эчт‰лекле булган. Д‰_ бабай ‰ле лаеклы ялга чыккач та, гомеренеS соSгы елларына кад‰р музейга тарихи экспонатлар эзл‰_, аларны ™йр‰н_, музейга урнаштыру бел‰н м‰шгуль була.
Кызганыч, ул _лг‰ч, музей хуGасын югалткан кебек була, тарала, таркала k‰м т™рле ‰йберсе т™рле Gирд‰ й™реп, югалып юкка чыга.
Быел 2012 нче ел тарихи-м‰д‰ни мирас елы дип игълан ителде. Бер ел ул бик тиз _т‰ д‰ кит‰, ‰ мен‰ шул ел эченд‰ башкарган матур гам‰лл‰р, башланган эшл‰р алга таба да д‰вам итеп, без – халкыбызныS кил‰ч‰ген‰ зур файда китерсен, тормышларны матурласын иде. Д‰_ бабам укыткан Акк_з м‰кт‰бе инде юк, аныS урынына яSа м‰кт‰п салдылар, ян‰ш‰сенд‰ _к бернич‰ ел элек кен‰ м‰чет _сеп чыкты. М‰кт‰пт‰ ‰ле б‰лки шушы елда ук кабат “Туган як” музее оешуга ™метл‰н‰м мин. Б‰лки ‰ле аSа минем д‰_ бабай х™рм‰тен‰ Сафа Гарипов исемен бирерл‰р...
Х‰ер, анысы алай ук м™kим д‰ т_гелдер. ИS м™kиме, ул безнеS к_Sелл‰рд‰ яши. Мин –д‰_ бабамныS оныкчыгы - аны фотосур‰тл‰рд‰н ген‰ к_реп белс‰м д‰, якын ит‰м, аныS турындагы ист‰лекл‰рне яратып тыSлыйм, _зем белг‰нн‰ремне энем k‰м кечкен‰ сеSлем‰ д‰ с™йлим. Дим‰к, буыннар чылбыры ™зелм‰г‰н, дим‰к, тарих безнеS ян‰ш‰д‰.
С™мбел‰ Х™GG‰това, 10 яшь
Актаныш 1 нче урта м‰кт‰бе, 3а сыйныфы
Изображение 00615
Приложенные файлы
